là ba người thì quả thật là một cực hình, vả chăng đưa thêm một người nằm
đất lên với chúng tôi cũng không phải là một sự giúp đỡ lớn lao gì.
Hơn nữa họ cũng có đệm rơm, điều bất tiện cho họ là bị gió luồng, bụi và
tất cả những gì có thể từ các giường trên rơi xuống. Lại còn vấn đề chăn
mền: một chiếc cho hai hay ba người. Số mền lại không đủ cho tất cả mọi
người và rủi ro nhất là những kẻ bị kéo mất mền khi đèn mới tắt. Tuy nhiên
trong suốt thời kỳ ấy, tổng quát, những bất tiện đó không đáng kể, bởi vì đã
có cái khác an ủi; trời đẹp, tin tức tuyệt diệu, và qua tất cả mọi ngôn ngữ
trong trại cũng như ngoài công trường, ai ai cũng nghe nói đến tên thành
phố Ba-lê. Hình như Đồng Minh đã tiến đến ngưỡng cửa thủ đô và có thể
nói đó là một biến cố đặc biệt trong số các biến cố khác, không những chỉ
thuần túy về mặt quân sự, nhưng hơn thế nữa, một cái gì thuộc về tình cảm.
Ngày 20 tháng 8, các trận đánh trên đường phố được loan báo bằng tít
lớn trên báo làm chúng tôi lo sợ. Tất nhiên là Ba-Lê có những dấu vết đáng
hổ thẹn: các khu nhà ổ chuột, khu đĩ điếm, nhưng ở đấy cũng có nào là bảo
tàng viện, đài kỷ niệm, công viên, các đại lộ xinh đẹp và tất cả danh tiếng
của lịch sử hàng ngàn năm, vì ngay trong trường hợp không ở đấy, người ta
cũng có thể đi dạo trong thành phố như thường. Luân-đôn, Varsovie,
Rotterdam, Bá-linh, nhiều thủ đô khác đã bị ít nhiều thiệt hại vì chiến tranh,
và thành thật mà nói, điều đó không làm chúng tôi quá xúc động, khi nghĩ
đến chuyện vài quả bom có thể làm Ba-lê tan tành, thì đó là điều không thể
quan niệm được. Chúng tôi sống trong lo sợ. Bị hủy diệt, có nghĩa là không
có gì thay thế được André và tôi quả quyết là sẽ có một buổi phát thanh về
cuộc tiến chiếm Ba-lê. Vừa lúc đó có một máy thu thanh cần sửa chữa trên
bàn ông chủ của anh, nhưng chỉ là sửa lặt vặt không liên quan gì đến tình
trạng máy cả. Hôm ấy là ngày 24 tháng 8. Ông chủ của André sẽ đi khỏi
bàn giấy lúc 17 giờ. Cho đến 18 giờ, giờ tập họp, có một buổi phát thanh và
nhất định phải đón nghe. Báo chí vẫn đề cập đến các trận đánh trên đường
phố và còn kể ngay cả vài địa danh trong đó có khu Quartier Latin. Giữa 5
và 6 giờ, thời gian không thuận tiện vì cuối ngày, nhiều nhân viên dân sự
mang báo cáo hoạt động bay giấy tờ khác về các văn phòng cùng ở trong
