phụ lực của André và Marcel, tôi đưa anh đến bệnh xá, nơi đây chúng tôi dự
khán một quang cảnh còn khổ nhọc hơn là chúng tôi đã tưởng tượng. May
thay cho người có tính trắc ẩn - nhưng hãy còn có loại người đó không?
Ánh sáng yếu ớt của những ngọn đèn bão không cho phép chúng tôi thấy tất
cả. Ngay khi các đoàn người từ khắp các công trường đi hàng dọc vào cổng
trại, các người ngã bịnh và đã chết cũng được đưa về. Những người chết
được chất đống ngay bên ngoài, trán được vẽ số, trước hai người chứng để
tránh lầm lẫn. Đó là nghi lễ vĩnh biệt duy nhất đối với những kẻ quen biết
người quá cố.
Những người đi khám bịnh có thể có cả ngàn cơ hội chết trước khi đến
trước bác sĩ. Dãy người chờ đợi nối dài đến hơn 50 thước, các bệnh nhân
còn đứng được hay ngã xuống đất đã ôm lấy nhau để bớt lạnh và nhất là để
giảm bớt sức mạnh của các luồng gió mang theo tuyết quét đến. Tất cả bệnh
nhân đều sốt trên 39 độ nếu không đến mức đó họ không cần phải đi bệnh
xá. Chúng tôi đợi suốt hai giờ, hết sức che cho Barberon và đỡ anh hai bên
sườn. Trong phòng khám bệnh những người được nhận cho ở lại bệnh xá,
nằm la liệt lộn xộn, vì họ phải chờ sáng mai trước khi có thể chiếm các
giường trống trong trại dưỡng bệnh. Một y tá đi len lách qua các hàng bệnh
nhân, dùng một miếng giẻ ẩm chùi trán họ và viết lên đấy danh số của mỗi
người. Năm mươi phần trăm con bệnh tắt hơi ở đấy trong đêm đầu tiên.
Ngay từ sáng sớm toán thay thế khiêng xác chết lại bệnh xá, sẽ đến lượm
xác tại phòng khám bệnh và họ phải vất vả lắm mới phân biệt được kẻ sống
người chết, vì kẻ sống không còn có thể nói được tiếng nào trong cổ họng.
May thay, mắt họ còn sáng, nhưng tôi vẫn rùng mình trước ý tưởng rằng có
thể có lầm lẫn: một người hấp hối có thể dễ dàng bị mang đến lò thiêu như
người đã chết. Một y tá khi nghe tôi phát biểu ý tưởng đó đã trả lời tôi:
- Đã xẩy ra rồi! Ở vào tình trạng của họ chẳng có gì quan trọng.
Barberon là người trầm lắng nhất trong ba chúng tôi, anh ngước đầu lên
nhè nhẹ và nói:
- Như vậy ít ra người ta cũng được sưởi ấm một lần chót.
Và khi được người ta viết danh số vào trán, anh nói thêm:
