trước mắt quân đội giải phóng trong những điều kiện tốt đẹp nhất. Và điều
mà không ai tiên liệu được lại đến với chúng tôi trong buổi sáng: cuộc đi
tản trại tập trung đã được quyết định vào ngày mai. Chúng tôi cũng đã suy
nghĩ kỹ về biện pháp nầy, nhưng đối với chúng tôi nó không thể thực hiện
được về phía Đông, quân Nga chỉ còn cách có hai trăm cây về phía Tây
quân Mỹ còn cách tối đa là 98 cây số, cả hai mặt trận gần như song song
với nhau, và nước Đức của Hitler chỉ còn lại một hành lang mà mỗi ngày
một co rút lại. Một sự di chuyển về phía Nam là điều không thể thực hiện
được vì vùng Weimar đã bị chiếm đóng, chỉ còn lại phía Bắc, nhưng về phía
đó cũng thể, chúng tôi phải theo hướng thẳng góc với trục tiến quân của
Đồng Minh đang thọc sâu vào phía Hanovre. Thật không hiểu được. Vậy thì
chúng tôi sắp được đưa đi đâu? Những thiết lộ còn xử dụng được đều đầy
ngập các con tàu chở vật liệu, binh lính và người tỵ nạn. Tại sao họ lại còn
đưa chúng tôi nhào vào mớ hỗn độn ấy? Nhưng tìm hiểu nguyên nhân là
chuyện vô ích; kế hoạch của chúng tôi bị sụp đổ và cuộc giải phóng chúng
tôi lại bị hoãn lại một cách kỳ lạ. Mối ưu tư lo tản cư chúng tôi, như các
thường dân bị nguy hiểm, đối với chúng tôi dễ dãi quá đến nỗi không có vẻ
gì là cao quí lắm. Suốt ngày thứ ba, cả trại tập trung trông giống như một
hội chợ hay một chợ chồm hổm. Một không khí vui tươi tràn ngập các khối
và chỉ riêng nỗi sung sướng ấy đã đủ để gạt vào quá khứ thật xa, những kỷ
niệm thống khổ dằng dặc. Như một triều sóng không có gì ngăn thăn được,
cả tập thể đã lật nhào mọi qui tắc và tập quán do chế độ khủng bố trước đây
tạo ra. Không còn vấn đề phải run sợ trước một tên Kapo hay một tên
trưởng khối. Phần chúng cũng nghĩ rằng triều đại chúng đã chấm dứt. Paul
tên Kapo gốc Alsace, hắn ta đã thận trọng từ bỏ chức vụ giết người từ nhiều
tháng qua, lúc ấy làm việc trong các văn phòng hành chánh. Phần đông nạn
nhân của hắn đều chết cả và những tù nhân mới đến biết rất ít về hắn, và vì
vậy hắn đã có lúc mặt mày mày đạn lui tới nhóm chúng tôi để chơi trò mị
chúng. Hắn lại trở thành tù nhân Pháp Với chữ “F” mới toanh trên hình tam
giác đeo trên ngực và không còn nói một tiếng Đức nào nữa.
Buổi sáng thứ tư ngày 4 tháng 4 đến cũng như các buổi sáng khác. Rõ
ràng là quân Mỹ phải đứng lại trước sông Weser và sông Werra để lấy sức
