được nỗi nhọc nhằn khi bệnh tật trong một ngày như thế. Khốn thay, đối với
phần đông bệnh nhân, con tàu chính là mồ chôn của họ. Vào khoảng hai giờ
chiều, con tàu lăn bánh. Chúng tôi được đưa lên một toa xe chở hàng lộ
thiên, và hình ảnh trại tập trung buồn thảm lại hiện ra trước mắt chúng tôi
một lần cuối. Trong một vài giây đồng hồ, thời gian mà trại tập trung không
bao giờ xóa nhòa trong cái nhìn của chúng tôi, cuốn phim của những ngày
bị giam cầm diễn ra trong tâm trí chúng tôi như để khắc sâu vĩnh viễn vào
đó một kỷ niệm bất diệt.
*
Nhưng chúng tôi đi đâu bây giờ? - Cứ theo mặt trời thì con tàu chạy lên
phía Bắc. Và lập tức một ý định cũ trở lại trong trí chúng tôi: trốn. Và sau
cùng cơ hội chờ đợi đã đến. Ban đêm, lẽ dĩ nhiên, vì chỉ có một quân canh
với tiểu liên ngồi trên một chòi canh nhô lên khỏi các toa. Tin tức duy nhất
mà chúng tôi có được là nhờ thực phẩm được phân phát. Chúng tôi được
báo cho biết rằng ổ bánh mì và hộp thịt phải được dùng trong bốn ngày.
Nhưng ngay đêm đầu một nửa đã biến vào dạ dầy và một điều bất liện mà
nỗi vui mừng khi khởi hành làm chúng tôi quên đi, nay lại xuất hiện, chúng
tôi có tới 80 người trong mỗi toa và không thể nào tìm cho mình một vị trí
thoải mái. Trong suốt buổi chiều, ngồi hay đứng dựa vào thành toa, cuộc
hành trình có vẻ bình thường, nhưng khi đêm đến, các cuộc cãi và bắt đầu,
và như để làm chúng tôi dịu lại hay làm bực bội thêm không rõ, một cơn
mưa nhẹ hột nhưng dai dẳng bắt đầu rơi. Marcel đề nghị lợi dụng đêm đầu
tiên có vẻ tối trời để nhảy trốn khi tàu chạy chậm lại. André đã từng trốn
cách nầy lúc còn là tù binh chiến tranh, nên có một vài kinh nghiệm về vấn
đề đó:
- Những đêm trời mưa là những đêm chết người, anh nói, chúng ta không
nắm vững được gì và với bộ áo quần rằn rện, chúng ta không thể đi vào một
nông trại. Phải chờ trời tối.
Quan điểm của André đã thắng. Những điều anh nói có vẻ hợp lý.
Chúng tôi ngồi và người nầy dính sát vào người kia, một chục người
Pháp chìm trong bảy mươi người Nga và Ba Lan. Sachka đã lên một toa
