chiếm lãnh thổ Pháp quốc; tôi đoán chắc với các anh rằng lại Alsace, chúng
ta phải trả giá đắt, thế mà chính chúng lại còn muốn được đón tiếp như
những người tuẫn sanh. Tôi không chủ trương đến mức yêu cầu đưa tất cả
bọn ra tòa án quân sự, theo luật chiến tranh, nhưng ít ra cũng phải biết xấu
hổ để câm mồm lại và tỏ ra khiêm nhường hơn.
- Sự phán xét của anh cũng có phần nghiêm khắc quá, André nói, toàn thể
nước Pháp đã bị cầm tù từ năm 1940 và người ta không thể trách mọi người
sao không trốn thoát cả. Mặt khác, ngoài những người ở nông trại, những tù
binh chiến tranh cũng đã chịu đựng nhiều khổ đau về phần họ, và tôi tin
chắc rằng khi tất cả được hồi hương, họ sẽ gây nên một phong trào làm
chuyển động toàn dân, bằng cách đòi xét xử những kẻ đã tạo ra sự thảm bại,
nghĩa là những kẻ đã tạo ra các trại giam tù binh chiến tranh.
Đối với các lời sau cùng đó, một nu cười biện ra trên vẻ mặt của người
đang thông báo tin tức về nước Pháp của chúng tôi, ông ta nói:
- Tôi hiểu các anh! hỡi vì các anh là cựu tù binh chiến tranh và hơn thế
nữa là tù binh vượt ngục, chắc các anh hiểu rõ vấn đề hơn tôi, tuy nhiên các
anh cho phép tôi được cười về điều mà tôi gọi là sự ngây thơ của các anh.
Và ông ta nói tiếp bằng một giọng sắc bén:
- Trước hết các anh nên biết rằng những kẻ chịu trách nhiệm về sự thảm
bại của chúng ta không lo âu gì; trái lại họ đang từ từ chuẩn bị dư luận để
trở lại cầm quyền. Và các anh sẽ thấy là tù binh chiến tranh sẽ bị lừa phỉnh
cũng như các cựu chiến sĩ của trận thế chiến trước.
- Nhưng, còn Tướng de Gaulle đâu? - Marcel xen vào.
- À! người ta cũng không thể đòi hỏi ở ông ta tất cả mọi chuyện! Cứ cho
rằng thì là nhờ hành động của ông ta, chúng ta được ở về phía thắng trận.
Đấy cũng đã là quá vĩ đại rồi nếu không nói là chủ yếu. Phần còn lại, rõ
ràng là việc chung của mọi người người. Và, nhân dịp được giải phóng, mọi
người không thiếu sự phấn khởi. Ba-lê luôn luôn như vậy, đã chứng tỏ xứng
đáng với lịch sử của nó lần nầy, không phải như ở các khu ngoại ô tất cả
mọi người đều có thể nói rằng họ đã tham dự vào công cuộc giải phóng. Tôi
đến đây ngày 25 tháng 8 với những đơn vị đầu tiên tiến vào thủ đô. Không
