thể nào tả lại cảm nghĩ của mình lúc ấy, nhưng tôi có thể đảm bảo rằng sự
cao thượng đã được đạt đến. Trên các rào chắn mà đàn bà và trẻ con đã giúp
để dựng nên, cả một dân tộc bị khích động vì đang tự do, đứng hoan hô
chúng tôi, và xuyên qua đám đông đang rung động Vì sự hoan hỉ ấy, người
ta thấy cả nước Pháp, bệnh hoạn và lạc lõng trong năm năm qua, sẵn sàng
tiến lên con đường chính nghĩa. Và rồi còn phải nghĩ rằng tất cả mọi người
không hề quan tâm gì đến việc con bệnh có bình phục hay không, vì thời kỳ
ấy chỉ như là một ngọn lửa rơm. Những người ở Ba-lê đã trải qua một mùa
đông rất nhọc nhằn, và có thể nói là đã có trẻ con chết vì lạnh giá. Vấn đề
tiếp tế thực phẩm, tốt hơn là đừng nên nói đến, và tôi nghĩ rằng các anh hiểu
là không nên đặt lòng tin quá đáng vào Đồng Minh nếu chúng ta muốn giữ
độc lập. Những hứa hẹn được loan trên đài phát thanh trong những năm qua
toàn là luận điệu tuyên truyền. Tôi lại mới trải qua tám ngày ở Ba-lê, đó là
lần đầu tiên trở lại sau sáu tháng, khốn thay, tôi chẳng thấy có gì khá hơn.
Tất cả đều trái ngược; chính quyền thì không ngừng kêu gọi làm việc và sản
xuất, nhưng chính quyền chẳng có nêu gương tốt vào về phía mình. Chính
quyền chỉ phác họa sơ về một kế hoạch thanh lọc, và những người làm việc
liêm chính hiện nay không thể sống một cách đàng hoàng với đồng lương
của mình. Tuy nhiên các lời tuyên bố hoa mỹ thì không thiếu. Một vài Bộ
trưởng không ngừng nói về cái vĩ đại, cái sức mạnh của chúng ta, tuy nhiên
lời nói cho sướng miệng ấy không che dấu được, tình trạng bệnh hoạn toàn
diện đang ngự trị trên toàn lãnh thổ. Người ta có cảm tưởng rất rõ rệt rằng
nước Pháp sau cuộc chiến tranh nầy, bị đặt trước cùng một số vấn đề đã
từng làm cho nó bị phân hóa năm 1939.
Ông ta dừng lại sau những lời nói ấy, có vẻ đang suy nghĩ đến các điều để
tâm sự khác, tuy nhiên sau cùng ông đứng dậy nói với chúng tôi với giọng
vui vẻ, như để kết luận:
- Chắc tôi bắt đầu làm các anh buồn long vì các lời nghiêm trách của tôi
quá! Hãy cùng nhau cạn một ly nữa, các anh còn trẻ và có một kinh nghiệm
vĩ đại, hãy lợi dụng chúng! Suy cho cùng, chúng ta lại vẫn được tự do, và
đó là điểm chánh.
