22
Sau Hanovre, một chuyến xe lửa đưa chúng tôi cho đến
Bỉ. Khắp nơi toàn
là điêu tàn, khắp nơi toàn là đổ nát. Họ sẽ bắt đầu bằng cái gì? Đấy là câu
hỏi mà mọi người đặt ra lúc nghĩ đến người Đức, khi mà các thành phố, tất
cả các thành phố đều đã bị tiêu hủy ra tro. Trên khắp nẻo đường, bằng tất cả
mọi phương tiện chuyển vận, từng toán tù binh và công nhân gồm đủ mọi
loại chủng tộc ở Âu Châu, đổ dồn về phía các trung tâm hồi hương. Tất cả
các con người ấy, mà chiến tranh đã như cơn cuồng phong, nhổ bật họ ra
khỏi mảnh đất quê hương để biến thành tội tù hay nô lệ cho nền Đệ tam
Cộng Hòa Đức Quốc Xã (III
è
Reich), họ sẽ tìm thấy lại được gì nơi quê
hương mình? Lại cũng là vô số cảnh, điêu tàn, vô số gia đình thất tán... Tuy
nhiên phần đông đều có vẻ rất hân hoan và rung động trong niềm hy vọng.
Được hiện hữu trong số những người sống sót sau tất cả tội ác của bọn
Quốc Xã, không phải là không có ý nghĩa gì. Nói chung, chỉ có những
người Ba Lan là có vẻ lo âu nhiều nhất. Sự ngờ vực từ bản năng, đối với
dân Nga gây ra bởi hàng thế kỷ đàn áp bóc lột, chưa biến mất do tình trạng
chiến thắng chung. Và có nhiều người đã nghĩ đến nước Pháp là nơi mà
người đồng hương của họ đã tạo thành một lực lượng quan trọng trong tập
thể công nhân hầm mỏ. Vả chăng có trường hợp một người Pháp lấy một
phụ nữ Ba Lan, bà nầy không muốn trở về quê hương của mình cũng không
phải là hiếm. Nhưng đáng ngạc nhiên nhất đối với chúng tôi là cảnh gặp gỡ
tại trung tâm Verviers, ba cặp Pháp Đức. Trong một thành phố lớn, một gia
đình sẽ bị chìm vào trong đám đông nhưng đây là trường hợp của một nông
dân và hai công nhân tiểu công nghệ thuộc một địa phương nhỏ bé và trở về
từ một nơi tù đầy, nơi xẩy ra không biết bao nhiêu điều khiếp đảm, thì phải
có một đởm lược nào đó hoặc phải là người vô ý thức mới dám đem trình
diện cho gia đình, bà con, một người vợ Đức.
Và chúng tôi đã trở về. Tại Bỉ, trong miền Bắc nước Pháp, đâu các cuộc
đón tiếp cũng hết sức cảm động. Tiếc thay con người không bao giờ luôn
luôn dể thương và tốt bụng như trong những lúc tiếp theo các miền bất hạnh
