kém và chưa phối hợp những hoạt động với nhau. Tuy nhiên, sự bất ổn có
dấu hiệu đáng kể bắt đầu xuất hiện ở nông thôn, đặc biệt ở vùng đồng bằng
ven biển miền Trung Việt Nam. Cuộc biểu tình lớn lần cuối cùng của dân
nghèo bất hạnh ở vùng này xảy ra đã hơn hai thập niên trước - cuộc nổi dậy
“Cắt tóc ngắn” năm 1908. Từ đấy, điều kiện sống ở nông thôn vẫn không
được cải thiện. Sưu cao, thuế nặng, cùng với quan lại tham nhũng hối lộ là
những đặc thù riêng ở An Nam, nơi bọn quan lại phong kiến vẫn còn rớt lại
ở chính quyền địa phương.
Sự độc quyền thật ghê tởm của người Pháp trong việc bán muối, thuốc
phiện và rượu v.v… đã góp thêm sự oán giận của nông dân nghèo. Một
quan chức Pháp thú nhận, dân nghèo bị buộc phải mua muối từ chính phủ
với giá đắt gấp 10 lần giá gốc. Trong cuốn “Bản án chế độ thực dân Pháp”,
Nguyễn Ái Quốc trích bức thư của Toàn quyền Albert Sarraut chỉ thị cho
tất cả Công Sứ Pháp chuẩn bị “những kho” rượu và thuốc phiện sẽ được
xây dựng mỗi làng trong khu vực dưới chính quyền của họ. Sarraut phàn
nàn, một số làng hoàn toàn không có rượu và thuốc phiện. Ông nói tiếp,
“đó chỉ là sự thoả thuận hai bên giữa sự quản lý của anh và của chúng tôi,
điều đó chúng ta sẽ thu được những kết quả tốt nhất, lợi nhuận tốt nhất cho
Ngân khố”. Rõ ràng, Quốc mỉa mai ngài Sarrau tự nhận mình là “người
cha nhỏ bé của nhân dân” và được nhân dân kính trọng.
Báo cáo của quan chức Pháp thường ca tụng những cải thiện mà chế độ
thực dân mang lại cho nông thôn ở Đông Dương. Đưa ra những thí dụ, xuất
khẩu gạo và cao su (xuất khẩu cao su tăng từ 200 tấn năm 1914 tới hơn
10.000 tấn năm 1929) và sự tăng lên đều đặn được dẫn ra như là bằng
chứng lợi nhuận của chính quyền Pháp đem lại cho nông dân. Nhưng theo
những thống kê khác, chỉ một số trung nông Việt Nam có chút lợi nhuận ít
ỏi từ chính sách nông nghiệp của Pháp. Với việc thương mại hoá nông
nghiệp, sở hữu đất tập trung vào tay những địa chủ giàu có, đặc biệt ở
những vùng đất canh tác mới khai hoang ở đồng bằng Cửu Long, trong khi
những tá điền buộc phải làm thuê.
