thay vì lịch sử Việt Nam và quyết định đi bộ đến Vinh mua những cuốn
sách nói về lịch sử đất nước mình. Khi thấy những cuốn sách đó quá đắt,
Thành đã cố ghi nhớ những nội dung chính để có thể kể lại cho bạn bè khi
trở về làng Kim Liên.
Mãi đến tận lúc bấy giờ, sự hiểu biết của Thành về người Pháp mới chỉ
dừng lại ở sự quan sát của một đứa trẻ con trên những đường phố Huế,
những người thời đó sau này kể lại rằng Thành tò mò không hiểu tại sao
ngay cả những quan lại danh tiếng của Việt Nam đều phải cúi chào tất cả
những người châu Âu, đôi khi Thành và anh trai mải mê theo dõi công
nhân Pháp đang xây cầu sắt bắc qua sông Hương ngay phía đông thành.
Thỉnh thoảng những người công nhân chơi đùa và cho các cậu bé kẹo khiến
Thành hỏi mẹ tại sao lại có người nước ngoài lại thân thiện hơn so với
những người khác. Tuy nhiên, khi trở về quê, Thành càng trở nên không
thích người nước ngoài khi nghe thấy việc người Pháp đối xử tồi tệ với
những người lao động làm thuê trên một con đường đang được xây dựng
chạy vòng vèo từ phía tây qua các ngọn núi sang Lào. Trong khi Thành và
anh trai là con của một người thuộc tầng lớp có học được miễn lao dịch
trong các dự án thì nhiều dân làng khác đã không có được may mắn đó.
Trong số đó, những người may mắn trở về nhà mang theo thương tật cả thể
xác lẫn tinh thần. Nhiều người khác sức khoẻ bị tàn phá bởi bệnh sốt rét,
suy dinh dưỡng và làm việc quá sức đã bỏ xác. Mặc dù lao dịch thường áp
dụng đối với những người nông dân vào thời kỳ đầu thực dân, nhưng
những dự án như vậy thường có quy mô vừa và thời gian làm việc cũng
không dài. Con đường sang Lào - là “con đường chết chóc” nổi tiếng với
người Việt - đã trở thành nguyên nhân chính khiến nhân dân phản kháng
chế độ thuộc địa mới.
Một trong những người bạn thân thiết của Nguyễn Sinh Sắc là nhà nho
yêu nước nổi tiếng Phan Bội Châu, sống cách Kim Liên vài cây số. Cha của
ông Châu đỗ tú tài, vì thế Châu được học hành từ nhỏ. Đối với Châu thì nỗi
thống khổ của nước nhà còn quan trọng hơn hứa hẹn nơi quan trường. Khi
còn trẻ, ông Châu đã lập một đội dân quân nhỏ gồm các thanh niên trong
