hội chủ nghĩa về kinh nghiệm chiến trường. Ngay sau khi ngừng bắn, ông
được cử sang Trung Quốc tu nghiệp viết kịch bản phim dựa trên cuốn tiểu
thuyết của ông. Ở đó, ông gặp nhà văn Hồ Phong, người chủ trương phải
trao quyền tự do hơn cho các văn nghệ sĩ ở nước Trung Hoa mới. Về nước,
Trần Dần sửa lại câu chuyện của mình, thay thế việc miêu tả chủ nghĩa anh
hùng và tinh thần hy sinh bằng một câu chuyện hiện thực hơn về những
gian khổ của tổ tam tam (3 người lính) với sự khủng khiếp của chiến tranh.
Mùa Đông năm 1954-1955, cộng tác với vài đồng sự cùng chí hướng trong
bộ phận tuyên huấn quân đội, ông thảo ra một bức thư “Những đề xuất về
văn hóa chính trị”, dự định gửi tới Ban Chấp hành Trung ương Đảng.
Trọng tâm của bức thứ, đòi được tự do hơn cho sự sáng tạo của trí thức để
phản ánh sự thật về cuộc chiến tranh vừa qua mà họ đã chứng kiến.
Thoạt đầu, bản dự thảo có lẽ được một số sĩ quan cao cấp quân đội ủng
hộ, nhưng cuối cùng ban tuyên huấn quân đội nhận thư và chính thức bác
bỏ. Người cầm đầu duy trì sự trong sạch về tư tưởng là nhà thơ Tố Hữu,
người nổi tiếng về những bài thơ trong kháng chiến chống Pháp, nay là
người lính canh gác trên mặt trận văn hoá và tư tưởng của Đảng. Là người
lớn tiếng cổ suý cho phong trào “nghệ thuật vị nhân sinh”, ông có bài phát
biểu quan trọng tháng 9-1949 ở Việt Bắc kêu gọi loại bỏ những ảnh hưởng
phản động của phong kiến và tư bản trong nền văn hóa cách mạng Việt
Nam non trẻ.
Trần Dần lập tức bị cánh tả tấn công, không những vì lời phát biểu đòi
hỏi chấm dứt kiểm soát tư tưởng đối với sự sáng tạo của các nghệ sĩ ở Việt
Nam Dân chủ Cộng hoà, mà còn bị cáo buộc có “lối sống tư sản”. Bị khai
trừ ra khỏi Đảng, ông bị giam ở nhà tù quân đội tại Hoàng Thành ở Hà Nội.
Trần Dần viết:
“Tôi bước đi
không thấy phố
không thấy nhà,
chỉ thấy mưa sa
trên màu cờ đỏ”.
