Về tâm lý, ở phía kia là thái độ hiềm nghi và khinh miệt; còn ở phía này
lại là tâm trạng bực dọc và tuyệt vọng. Các ấn phẩm sách báo thực dân đều
đầy rẫy những đòn đả kích hung bạo đánh vào nhân dân bị chinh phục, đều
tràn ngập những lời chửi rủa phun thẳng vào mặt họ với dũng khí càng hung
hăng vì tác giả biết trước rằng họ không thể nào trả miếng lại được và họ chỉ
đành phải nghiến răng mà nuốt lấy. Người ta đọc thấy trong loại ấn phẩm vừa
nêu những phán quyết như thế này chẳng hạn: " Đối với cái giống nòi
annamít ấy, chỉ có một cách tốt để cai trị nó, - đó là ách thống trị bằng sức
mạnh... Truyền học vấn cho bọn annamít hoặc cho phép chúng tự chúng có
học vấn, tức là một mặt cung cấp cho chúng những súng bắn nhanh để chống
chúng ta, và mặt khác đào tạo những con chó thông thái gây rắc rối hơn là có
ích...".
Về hành chính và pháp lý: cả một vực thẳm cách biệt người Âu với
người bản xứ. Người Âu hưởng mọi tự do và ngự trị như người chủ tuyệt đối;
còn người bản xứ thì bị bịt mõm và bị buộc dây dắt đi, chỉ có quyền phải
phục tùng, không được kêu ca; vì nếu anh ta dám phản đối thì anh ta liền bị
tuyên bố là kẻ phản nghịch hoặc là một tên cách mạng, và bị đối xử đúng với
tội trạng ấy. Càng khốn khổ hơn cho người bản xứ nào xuất ngoại để thoát
khỏi cái chế độ dịu hiền ấy: gia quyến anh ta bị hành hạ; bản thân anh ta, nếu
bị bắt, thì bị tù khổ sai hoặc bị đẩy lên máy chém. Thậm chí để đi lại trong
nước, từ địa phương này đến địa phương khác theo luật, người bản xứ phải
mang theo giấy phép. Còn công lý, đối với người bản xứ, nó tồn tại như thế
này đây: người Âu nào đã giết chết, tàn sát hoặc cưỡng dâm người bản xứ, thì
trong trường hợp vụ án không thể được ỉm hoàn toàn, anh ta chắc mẩm rằng
mình được toà
án tha bổng, mình ra toà chẳng qua là chuyện hình thức. Đó là việc áp dụng
nguyên tắc nhằm bảo tồn bằng mọi cách uy tín của người da trắng trước bọn
da vàng. Nghị viện Pháp có biết chút đỉnh về việc vừa nêu, qua một số điều
tiết lộ của ông nghị sĩ Viônlét trong một bản báo cáo về ngân sách Đông
Dương.
Sự ngự trị của bạo chính
