Người ta có một kho hình phạt đầy đủ ghê gớm để giáng xuống đầu
những người dân bản xứ cứng đầu cứng cổ. Có những khoản phạt tiền từ 200
đến 3.000 đồng. Có những án phạt tù lên tới ba năm. Lại còn có điều luật mới
mẻ này nữa định rằng mỗi lần bị tuyên án phạt tiền, thì người bị phạt lại phải
chịu một khoản bồi thường cho công ty rượu bằng số tiền phạt!
Không phải là quan toàn quyền không biết rằng người An Nam chẳng
bao giờ đóng nổi những món tiền to đến thế. Nhưng ngài vẫn muốn cứ làm
tiền cho kỳ được, nên con người khôn ngoan khéo léo ấy đã dự kiến rằng làng
xã có thể phải liên đới chịu trách nhiệm với người can phạm (điều 4).
Bạn có thể bảo: Muốn kết án cả làng xã, thì dù sao cũng phải xác định
rằng làng xã ấy có đồng lõa đã chứ.
Không đâu. Với điều 4 thì chẳng cần phải là như thế. Làng nào không
kiếm cách ngăn giữ cho người ta khỏi phạm pháp, thì khi Nhà nước bắt được,
làng ấy phải chịu trách nhiệm về khoản tiền phạt của kẻ phạm tội.
Thật là quỷ quái hiểm độc, vì chỉ cần những tay sai của bọn chủ trưng
thuế, - chúng nó được thuê tiền để phát giác ra cho được thật nhiều vụ phạm
pháp, - khai ra là làng đó chẳng làm gì để ngăn ngừa các vụ ấy, thế là đủ để
buộc tội cho cả làng rồi.
Tiết 3 trong điều luật đã quy định cách thức lập biên bản về những vụ
phạm pháp mà bọn tay sai của chủ trưng thuế có quyền làm.
Nhưng khoản này có trở ngại. Vì những tên tay sai ấy dốt nát thường
làm biên bản không hợp lệ. Người ta khắc phục khó khăn ấy bằng cách cho
viên chức nhà đoan ở tỉnh lỵ làm biên bản, căn cứ trên báo cáo của bọn tay
sai của chủ trưng thuế. Bọn này bắt được một vụ phạm pháp cách xa tỉnh lỵ
15 hay 50 kilômét, chúng làm báo cáo. Một nhân viên nhà đoan, ở Hà Nội
chẳng hạn, mắt không được chứng kiến sự việc xảy ra, lập biên bản làm cơ sở
cho việc xử án. Thật khó mà tưởng tượng được rằng lại có sự vi phạm tất cả
hình luật của nước Pháp, truy tố người ta dựa trên biên bản của một nhân viên
mắt không được chứng kiến sự việc và chẳng có chút trách nhiệm gì, chẳng
có một bảo đảm gì về mặt pháp lý cho bị cáo.
