ở khắp các nước văn minh, người ta cấm dùng thuốc phiện, thế mà ở
Đông Dương, nhà nước lại nấu, chuyên chở và bán thuốc phiện.
Những người thành thạo trong việc nấu thuốc phiện sống, trong việc chế
biến nhiều lần, quả quyết rằng công ty trưng thầu thuốc phiện đã dùng nước
lã thay cho rượu cồn tinh khiết, rằng người ta cứ để nguyên trong thuốc phiện
các chất độc đáng lẽ phải lọc ra, rằng người ta rắc cả vào thuốc phiện một thứ
bụi kim loại đặc biệt làm cho nó nặng cân lên.
Bài xích thuốc phiện về phương diện vệ sinh, nhưng người Pháp lại hết
sức làm cho việc hút thuốc ấy lan tràn ra khắp nơi để công quỹ được thăng
bằng. Trong lúc bão lụt tàn phá Đông Dương, giữa lúc đói kém, Nhà nước chỉ
có một mục đích: bán mạnh thêm thuốc phiện và rượu. Người ta đánh giá các
quan cai trị không phải bằng tài cai trị khôn khéo, mà bằng việc bòn rút
người bản xứ... Đó là tất cả công ơn của nền văn minh giả nhân giả nghĩa, nó
đã đẩy người bản xứ vào mọi thứ bê tha có lợi cho nó, mà người đời ai cũng
phỉ nhổ.
Để kết luận, tôi thấy cần phải trích dẫn bản thông tư của ông Anbe Xarô,
khi ông làm toàn quyền Đông Dương, gửi cho tất cả các viên công sứ như
sau:
"Kính gửi ông công sứ,
"Tôi trân trọng yêu cầu ông hết sức giúp đỡ Nha thương chính đặt thêm
đại lý thuốc phiện và rượu, theo chỉ thị của ông tổng giám đốc Nha thương
chính Đông Dương.
"Để công việc tiến hành có kết quả, tôi xin gửi ông một bản danh sách
những đại lý cần đặt trong các xã đã kê tên; tới nay phần đông các xã này vẫn
hoàn toàn chưa có rượu và thuốc phiện.
"Thông qua các quan và các xã trưởng Cao Miên, ông có thể dùng ảnh
hưởng lớn của ông để làm cho một số tiểu thương người bản xứ thấy rằng
buôn thêm rượu và thuốc phiện là rất có lợi.
"Về phần chúng tôi thì những viên chức lưu động trong lúc đi kinh lý
cũng tìm cách đặt đại lý, trừ khi nếu ông công sứ muốn họ chờ ông vận động
