chuyên chở muối, họ trưng dụng thuyền bè. Cần xây một cái kho ư ? Họ bèn
trưng tập thợ thuyền và trưng dụng luôn cả vật liệu xây dựng.
Chế độ trưng tập trở thành chế độ phát vãng trá hình một cách vụng về.
Bất chấp việc đồng áng, bất chấp cả những ngày hội hè
hay những ngày không có nghĩa vụ gì cả, người ta trưng tập cả
hàng xã, đưa đến công trường, mà rồi trở về chỉ là phần ít. Không
nên kết tội đất đồng bằng hay rừng nhiệt đới nước độc, mà tội là
ở chỗ thiếu thốn cả những nhu cầu đơn giản. Người ta trưng tập
nhân công. Người ta làm đủ thứ cần thiết để rút những người lao
động rời khỏi mảnh đất của mình, đưa họ đi xa hàng trăm ngàn
kilômét, nhưng chẳng bao giờ tổ chức một tý gì để đưa họ trở về
quê quán.
*
* *
Không mấy ai chưa từng nghe chuyện những đoàn phu bị cưỡng bức
phải đi Langbiang. Trên đường đi những nơi rừng thiêng nước độc, đến
những nơi thần chết đợi chờ, ăn uống khổ sở, có ngày không được lấy hột
cơm vào bụng, các đoàn ấy bỏ chạy tán loạn hay nổi lên chống lại, thì họ lại
bị bọn lính áp giải đàn áp ghê gớm, và xác họ rải khắp nẻo đường.
Một viên quan cai trị được lệnh của chính phủ phải bắt phu cho quân đội
ở Trung Quốc. Viên quan ấy liền cho túm cổ hết mọi người bản xứ đang lao
dịch hoặc bốc hàng ở tàu, người ta trói họ lại và quẳng họ xuống tàu đợi sẵn ở
bến mặc cho họ kêu ca phản đối, mặc cho vợ con họ khóc than thảm thiết, uất
ức chẳng bao giờ lại được thấy mặt chồng, mặt cha nữa.
