viên phải đóng thêm 40 phrăng để bù vào tiền quỹ bị hụt. Các giáo viên bị
thuyên chuyển đi cũng vì một lý do khác là tên phó sứ đã chửi mắng, làm
nhục họ và doạ đánh vào mõm họ (nguyên văn).
Để làm rõ nét thêm cái chế độ tốt đẹp ấy, tôi cần phải nói thêm rằng:
Chính phủ đã biếu bà quả phụ của một viên cựu thống đốc một món tiền là 1
triệu phrăng, và trợ cấp 800.000 phrăng cho 66 buổi kịch giải trí cho khoảng
3 hay 4 nghìn người Âu ở Sài Gòn; nhưng Chính phủ lại thu hồi khoản trợ
cấp chỉ có 2.000 đồng cho một tổ chức giáo dục bình dân vì ông hội trưởng
của tổ chức này là một người làng Tây có chân trong Hội đồng thuộc địa, đã
viết những bài báo phản đối việc cho trưng thầu hải cảng Sài Gòn.
BáO CHí
Nói xong vấn đề giáo dục, thì tự nhiên chúng tôi nghĩ ngay tới câu hỏi:
Thế còn báo chí? Những điều tôi sẽ kể về báo chí An Nam nó kỳ dị quá đến
nỗi khó mà tin được. Giữa thế kỷ XX này, ở một nước có đến 20 triệu dân mà
không có lấy một tờ báo! Các bạn có thể tưởng tượng được như thế không?
Không có lấy một tờ báo bằng tiếng mẹ đẻ của chúng tôi. Lý do như thế này.
Chính quyền Pháp quyết định rằng không một tờ báo bằng tiếng An Nam nào
được xuất bản nếu không được viên toàn quyền cho phép, rằng họ chỉ cho
phép với điều kiện là bản thảo đưa đăng phải trình viên toàn quyền duyệt
trước đã, và giấy phép ấy họ thu hồi lúc nào cũng được. Tinh thần bản sắc
lệnh về báo chí là như thế đấy. (Chúng tôi bị cai trị bằng chế độ sắc lệnh do
