ngon ngọt thì cứ tuôn cả ra một bên cối, còn bên kia thì chỉ có bã, bẹt ra, quắt
lại. Đây cũng thế. Một bên là giàu sang và nhàn rỗi, một bên là cần cù và
thiếu thốn. Lôi thôi và gầy guộc như ngón tay khoằm khoằm của con mụ phù
thuỷ già, ống lò sưởi ở Êpinét mùa hè thì um khói và mùa đông thì lại như tắt
ngấm. Trông xa, nhà cửa khẳng khiu trong xóm giống y mặt người vậy,
những bộ mặt người ngơ ngác mà cái bề mặt tiệm của một bác buôn giẻ rách
hay của một hiệu thịt ướp lạnh thì làm ra dáng cái miệng móm, còn cửa sổ đã
toác toạc thì dùng làm những con mắt nhẻm những dử lại cận thị. Xóm những
con người làm lụng, sản xuất và đói meo. Xóm người làm thợ, xóm người
nghèo, xóm người cùng khốn.
Giữa xóm, có một mẩu phố dài chừng dăm chục mét. Quanh phố
thấy tề tựu một ngôi trường tiểu học, một nhà máy và một quán
cháo bình dân. Có phải thế không nào, cô em họ thân mến, cả cái
bộ sậu ấy thế là rất mực tiêu biểu? Khi còn bé, thì trẻ con đi
học để mà biết tôn trọng quyền thiêng liêng của các ông chủ. Lớn
lên, anh thợ rời nhà trường đi góp phần làm giàu cho giới chủ
nhân ông mà mình đã được học tập sùng bái cái uy nghi. Già rồi
yếu đi, thì ông lão được, vẫn giới chủ nhân ông đó, mà cụ đã làm
giàu cho, tống cụ ra ngoài đường để nhờ chẩn bần mà sống nốt cuộc
đời hay lam hay làm của mình!
Mỗi sáng, tôi phải đi ngang quán cháo bình dân để đến xưởng làm việc
của tôi. Trời đẹp hay xấu, nắng ấm hay tuyết rơi, thì tôi cũng cứ thấy tụm lại
trước cửa ngôi nhà công này lối ba chục các cụ. Các cụ ăn bận thật không
tưởng tượng được. Người thì khoác cái chăn trên lưng, người thì lại mặc cái
áo dài bó của hầu bàn trưởng - đầu đội cái mũ rơm đã vàng úa, người khác
nữa tả tơi đụp vá muôn màu sắc. Giày các cụ, mõm há ra như hộp thư cả,
cười nhạo với mọi khách qua đường. Trong lúc đợi cửa mở và để giết thời
giờ, các cụ xem mấy mẩu báo Le Matin
24
hay tờ Le Petit Parisien
25
nhặt
được chẳng biết ở đâu nữa. Trời có lạnh quá thì các cụ thổi thổi lên ngón tay
hoặc là giở điệu nhất bộ ra nhảy
1)
để tự sưởi ấm. Một cụ nhìn tôi cả cười:
"Chú xem, sưởi kiểu trung tâm
2)
của bọn này đấy!".
