Nguyễn Xuân Khánh
Hồ Quý Ly
Chương 4
Cha tôi có hai bà vợ. Bà chính thất con một cụ lang nổi tiếng đất Thăng
Long: cụ Phạm Công. Bà họ Phạm chính là mẹ đẻ ra tôi. Mẹ tôi mất khi tôi
còn nhỏ. Cha đi bước nữa. Bà thứ thất ấy là một công chúa nhà Trần.
Chuyện kể lại rằng: hồi trai trẻ cha tôi là một con người thông minh dĩnh
ngộ. Ông học giỏi. lại chăm đọc sách, có tài ứng đối rất nhanh. Nhờ hai bà
cô lúc đó là ái phi của vua Trần Minh Tông nên cha tôi được một chức
quan nhỏ.
Một hôm, trời nóng bức, vua Minh Tông và triều thần ra chơi hóng mát ở
điện Thanh Thử nằm trong vườn ngự uyển. Trước cửa điện Thanh Thử,
người ta trồng một rừng quế, những cây quế to toả bóng mát, thơm phức,
làm dịu đi cái oi bức ngày hè. Minh Tông là ông vua hay chữ. Nhìn rừng
quế, ông ngẫu hứng ra ngay một vế câu đối:
Thanh Thử điện tiền, thiên thụ quế
(Trước điện Thanh Thử, ngàn gộc quế)
Các quan tả hữu nhìn nhau, lúng túng. Toàn những bậc khoa bảng tài danh,
nhưng chưa ai kịp nghĩ ngay được một câu văn hay để đối lại.
Giữa lúc ấy, chàng trai trẻ Lê Quý Ly, cũng đi theo hầu xin được đối. Một
chàng trẻ tuổi, thứ học trò vô danh, thật quả to gan. Quý Ly quỳ xuống đọc:
Quảng Hàn cung lý, nhất chi mai
(Trong cung Quảng Hàn, một nhành mai)
- Bá quan đều tròn mắt, phục tài ứng đối mẫn tiệp của cha tôi. “Thiên thụ
quế” mà đối bằng “nhất chi mai” thật là tuyệt. Một cánh rừng hùng vĩ,
thơm ngát mà đối bằng một nhành mai mỏng manh, yểu diệu thật thần tình.
Nhưng người ngạc nhiên hơn cả là vua Trần Minh Tông. Trăm quan đều
không rõ vua có một cô con gái út vừa thông minh, vừa xinh đẹp. Minh
Tông rất yêu quý công chúa út. Vua lại rất thích bài thơ của đại sư Mãn
Giác đời Lý vịnh mùa xuân. Vua cho rằng bài thơ ấy là một áng thơ tuyệt
diệu, hiếm có, nhất là hai câu cuối cùng:
Mạc vị xuân tàn, hoa lạc tận
