cách của mình, biến ông thành kẻ thất nghiệp. Người ta còn kết tội đường
lối lãnh đạo của ông.
Nhìn từ quan điểm của một nhà nước thì điều đó lại khác hẳn. Ông tiếp
nhận một cường quốc đang trong giai đoạn suy yếu và tiến hành chuyển đổi
sang một xã hội hậu cộng sản. Đảng hoàn toàn mất quyền lực, phong trào
cộng sản thế giới bị giáng một đòn chí tử, vương quốc Xô viết bị tan rã.
Hiệp ước Warsaw bị giải thể và quyền lực trung ương tan vỡ. Liên bang Xô
viết tan rã và thay vào đó là 15 quốc gia độc lập, mà không trải qua nội
chiến. Đã tránh được thảm kịch của một nước Nam Tư khác. Giới trí thức
được giải phóng và cuộc sống của họ được hồi sinh. Nền dân chủ bắt đầu
phát triển cùng sự phát triển của các xí nghiệp tư nhân. Sự tự đày ải và tách
biệt mình với phần còn lại của thế giới đã chấm dứt, nước Nga cùng với các
nước cộng hòa khác gia nhập cộng đồng quốc tế và chia sẻ các mục tiêu
chung. Trên hết, đây mới thật sự là một thành công to lớn và ở nước Nga,
người ta cũng sẽ ghi nhận những đóng góp của Gorbachev. Phân tích dựa
trên giả thiết không tiến hành thành công cải cách hệ thống mệnh lệnh-hành
chính. Vấn đề duy nhất năm 1985: suy thoái kinh tế là một quá trình diễn ra
từ từ hay rất nhanh? Không thể dân chủ hóa Đảng và vẫn còn một Đảng
Marxist-Leninist. Chắc chắn Đảng sẽ tách ra thành phái tả và phe dân chủ
xã hội. Các đại diện về mặt tư tưởng và nhiều đại diện cho xu hướng kinh tế
hẳn là bác bỏ phân tích này. Với họ, thời đại Gorbachev là thảm họa vì họ
mất hết quyền lực. Công bằng mà nói, ông là một nhà cải cách vĩ đại nhưng
không được đánh giá là nhà lãnh đạo thiên tài, nhất là sau năm 1989.
Theo quan điểm đánh giá của phương Tây, Gorbachev là một nhà cải
cách lớn và cũng là nhà lãnh đạo tài năng. Ông có cái nhìn thấu đáo khi cho
rằng hệ thống xã hội năm 1985 đã suy tàn và phải cải cách. Ông bắt đầu
tiến hành từ cải cách kinh tế nhưng thất bại vì không hề quan tâm đến các
bài học về nền kinh tế thị trường. Sau đó ông lại đề ra cải cách chính trị
nhằm cơ cấu lại đất nước. Mục tiêu của ông không nhằm duy trì hay tăng
quyền lực của mình, nếu không thì ông đã chuyển sang một đường lối bảo
