Santiago, một viên chức phun vào mặt ông rằng ông không thể trở về vì
những hoạt động lật đổ mà ông đã tiến hành tại Đức - ông chỉ làm một việc
là tham dự vào lễ chôn cất con trai ông - làm ông mất quyền được sống tại
Chile.
Don Carlos Gálvez, thầy giáo Gálvez trở lại Hamburg với chiếc va li
nhỏ. Sau hai hoặc ba tháng, ông đã nói khá tốt tiếng Đức, đủ để đi bán báo
trên lối vào tàu điện ngầm: “Con người có phẩm giá kiếm miếng bánh mì
trước khi đưa nó lên miệng”. Và sáu tháng sau, nhờ sự giúp đỡ của những
người lưu vong Tây Ban Nha trong hội văn học El Butacón, ông dạy tiếng
catilla cho trẻ em Tây Ban Nha và Mỹ La tinh. Suýt soát bảy mươi, thầy
giáo Gálvez làm trung gian hòa giải để giải quyết tranh chấp giữa những
người lưu vong, sửa lỗi chính tả của những tài liệu chính trị và, hằng sáng,
khi mặt trời mọc, đi dạo một vòng dài trên bến cảng.
“Có hai chiếc tàu Chile. Tôi đã nói chuyện với những thủy thủ,” ông
kể lại với tôi sau đó, khi chúng tôi ăn trưa cùng nhau thứ Hai và thứ Sáu, là
hai ngày don Carlos mang trả tôi một cuốn sách và để mượn một cuốn
khác. Machado, León Felipe, Miguel Hernández, Lorca, Alberti trở thành
những người anh em đồng điệu tâm hồn của ông. Nhiều lần, không để ông
nhìn thấy, tôi quan sát ông, kín mít trong quần áo và găng tay, đang đọc
sách trong một công viên công cộng. Đột nhiên, ông gấp sách lại, ôm siết
trước ngực và mắt hướng lên bầu trời lạnh giá của Hamburg.
Năm 1984, chúng tôi cùng nhau đến Madrid - chuyến đi đầu tiên và
cuối cùng của ông tới Tây Ban Nha -, và trong quán cà phê Gijón, ngồi bên
chiếc bàn có thể xưa kia từng có một trong những nhà thơ ông yêu mến
ngồi bên, tôi thấy ông òa khóc trong tiếng thổn thức khắc nghiệt, bất trị, chỉ
những người già có một quá khứ mới khóc như vậy. Lo lắng, tôi hỏi ông có
phải ông thấy không khỏe, và câu trả lời của ông cho tôi biết sự thật dữ dội
nhất: “Chúng ta đang trở về tổ quốc, anh hiểu không? Tiếng nói của chúng
ta, đó là tổ quốc của chúng ta.” Mùa đông năm 1985 rất khắc nghiệt, don
