30
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
Hoàng-ðế hỏi :
--. Xin cho biết sự thắng phục của 4 mùa như thế nào ?
Kỳ-Bá thưa rằng :
--. Mộc bất cập : mùa Xuân có cái cảnh ấm áp, êm ñềm, thời mùa Thu sẽ có cái lịnh móc, sương mát mẻ. Nếu
mùa Xuân gặp cái khí thảm thê, tàn tặc ; thời ùa Hạ sẽ có cái cảnh nung nấu, oi ả… Tai sảnh sẽ phát từ phương
ðông, ở tạng con người sẽ là CAN. Nếu bịnh phát tại bên trong, sẽ là Khư-hiếp ; ở bên ngoài sẽ tại Quan-tiết.
(1)
(1). Trong 1 năm có sự thắng phục của tuế vận, có sự thắng phục của 4 mùa. – Mộc bất cập thời Kim sẽ thắng. Như mùa
Xuân có cảnh ấm áp thời mùa Thu sẽ có cảnh mát mẻ… ðó là ñều giữ ñúng cái bản vị của 4 mùa : không có thắng mà cũng
không có phục… Tức là khí hoà. Nếu mùa Xuân mà thảm thê, thời mùa Hạ sẽ oi ả, do ñó tai sảnh sẽ phát sinh từ ðông
phương. Ở tạng của con người là CAN, mà bịnh thời phát ở Khư-hiếp, tức thuộc phạm vi của Can ; bên ngoài thời ở quan-tiết
(các khớp xương) vì Can chủ về gân. – Các mùa kia ñều theo một công lệ như vậy.
NGỌC-SƯ nói : «
bất cập là nói về Tuế vận bất cập. Tuế vận bất cập nên phải có thắng có phục. Nếu ñược thời khí hoà,
không còn có thắng phục nữa. »
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
Hoả bất cập ; mùa Hạ có cái ñức hoá sáng tỏ, rõ ràng thời mùa ðông sẽ có cái lịnh sương hàn lạnh lẽo. Mùa
Hạ nếu lại có cái khí ñìu-hiu rét mướt, thời không chừng sẽ xảy ra mưa to tầm tã… Tai sãnh sẽ phát từ phương
Nam. Ở tạng con người sẽ là Tâm. Bịnh phát bên trong sẽ ở Ưng-hiếp, bên ngoài sẽ ở kinh-lạc.
(1)
(1). Thuỷ không thắng Hoả, nên hoả ñược sáng tỏ. Không có thắng thời không có phục, nên mùa ðông mới phát triển
ñược cái chính lịnh rét mướt…
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
Thổ bất cập. – Tứ duy (tức Thổ) có cái ñức hoá mây mái thấm nhuần, thời mùa Xuân sẽ có cái chính lịnh gió
bay lã lướt ; nếu Tứ-duy có sự biến, gãy cành, trốc gốc, thời mùa Thu sẽ có sự phục hiu hắt mưa dầm… Tai sảnh
sẽ xảy ra ở Tứ-duy. Ở tạng là TỲ. Bịnh phát bên trong thời ở Tâm, Phúc ; bên ngoài thời ở cơ nhục và tứ chi.
(1)
(1). « Mây mái thấm nhuần » là ñức hoá của Thổ ; gió lay lã lướt là chính lịnh của Mộc. ðó thuộc về khí hoà, không có sự
thắng phục. Nếu « gãy cành trốc gốc » là Mộc dâm thắng Thổ ; « hiu hắt mưa dầm… » là sự báo phục lại của Thu-kim. Thổ
vượng ở 4 mùa nên gọi là « TỨ DUY » --- Tâm ở vào khoảng vị-quản, « phúc » la thành quách của TỲ. – tứ-duy lại là chính vị
cả các phương CÀN, KHÔN, CẤN, TỐN ; ðông, Tây, Nam, Bắc và THUỶ, HOẢ, MỘC, KIM.
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
KIM bất cập – mùa Hạ có cái lịnh nắng nỏ, mưa nhuần ; thời mà ðông có cái ứng sương sa, gió rét. Nếu mùa
Hạ có sự biến, tan ñá, chảy vàng. Thời mùa Thu sẽ có sự phục sương băng, mưa ñá… Tai sảnh sảy ra ở phương
Tây. Ở tạng con người là Phế. Bịnh phát ở bên trong Ưng, Hiếp, Kiên, Bối ; ở bên ngoài là BÌ MAO.
THUỶ bất cập – Tứ duy có cái sự hoá, mưa nhuần thấm thía, thời bất-thời sẽ có sự ứng gió hoà nảy nở. tứ duy
có cái sự biến mưa dầm tầm tã, thời bất-thời sẽ có sự phục gió bão, sương mù… Tai sảnh xảy ra ở phương Bắc ; ở
Tạng con người là THẬN. Bịnh phát ở bên trong yêu, tích, cốt, tuỷ ; ở bên ngoài là khê, cốc, xuyền (xương ống) tất
(xương gối).
ðại phàm, cái chính lịnh của 5 vận, cũng như cán cân. Quá cao thời hạ thấp bớt xuống, quá thấp thời nâng
cho cao lên… Nếu hoá thời ứng, nếu biến thời phục… ðó là cái lý Trưởng, Sinh, Thành, Hoá, Thâu, Tàng, và là cái
thường của khí. Nếu trái với lẽ thường ñó, thời cái khí của Trời-ñất và 4 mùa sẽ bị vít lấp.
(1)
Cho nên nói : « Sự ñộng tĩnh của Trời ñất, Thần-minh làm cương kỷ, sự vãng phục của Âm-dương, Hàn thử
làm chứng triệu. Tức là lẽ ñó.
(2)
(1). Cái chính lịnh của 5 vận âm dương cũng như cán cân. Cao mà quá, tất phải có cái sức gì ñể nén xuống, vì là thái quá,
thấp mà quá, tất phải có cái sức gì ñể nâng ñở lên, vì là bất cập. Nếu ñức hoá, thời 4 mùa sẽ ứng theo ; nếu biến dịch thời tuỳ
thời sẽ có sự báo phục. ðó là cái lý sinh, trưởng, hoá, thâu, tàng và là thường khí của 4 mùa.
