35
(1). Trời có âm-dương, ðất có âm dương. Cho nên bàn về 5 vận của Trời mà lại nói về 4 phương của ðất. – Tả hàn, hữu
lương, tả nhiệt, hữu ôn… ñó là theo về Quải-tượng của Hậu-thiên. Bởi vì quải của Hậu-thiên : LY ở Nam, KHẢM ở Bắc, CHẤN ở
ðông, ðOÀI ở Tây… vì Trời ñất khai dịch rồi mới có 4 phương.
(2). Trên ñây nói “khí âm dương”, tức là nói về khí hàn nhiệt của 4 phương ; “cao, hạ…” tức nói về ñấ có nơi cao, nơi thấp.
– “Thái, thiếu” tức chỉ về Tứ-tượng. Nhân khí tượng của 4 phương bao giờ cũng khác nhau.
(3). Trên ñây nói chữ “tinh” tức là Tinh-thuỷ do Thái-Ất sinh ra. Thiên khí bao bọc ở dưới, tinh khí thông suốt lên Trời, cho
nên ÂM DƯƠNG ỨNG TƯỢNG nói : “
Trời có tinh, ðất có hình….”
. Bởi trời là dương mà tinh là âm. Âm tinh giáng xuống dưới
thời dương-khí thăng lên trên ; vì vậy hữu nhiệt mà tả ôn. Âm-tinh phụng lên trên thời Dương-khí tàng ở dưới, cho nên tả hàn
mà hữu lương. Tây-bắc là nơi cao, ðông-nam thời khí hãm (trũng, xuống) cho nên nơi cao thời khí hàn, nơi thấp khí nhiệt.
(4). ðây lại nói về tinh-khí do bên trong mà cũng có thượng, hạ, thăng, giáng… Con người nếu sinh ra ở phương Hàn-
lương, âm khí phụng lên trên, thời dương-khí tàng xuống dưới ; cho nên hay có bịnh TRƯỚNG. – Nếu ở vào ñịa phương ôn-
nhiệt, âm khí không giáng, thời dương-khí thăng lên cho nên hay có bịnh MỤN LỞ. Vậy dùng phép “hạ” thời âm-tinh giáng
xuống mà dương khí tự thăng lên, bịnh trướng sẽ khỏi. Dùng phép “hãn” thời âm-dịch thăng lên, mà dương khí tự giáng xuống,
chứng lở sẽ khỏi. ñó là tinh khí ra vào ở khoảng cơ tấu, trên dưới, thăng giáng, một mở, một ñóng, ñều là cái lẽ thường tự
nhiên. Con người sinh ra ở trong khoảng khí giao của trời ñất, có sự hàn nhiệt của 4 phương khác nhau, tà phải theo khí ñó mà
liệu trị cho ñiều hoà, thời tật bịnh sẽ không bởi ñâu mà sinh ra ñược.
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
Hoàng-ðế hỏi :
--. ðối với sự thọ yểu, như thế nào ?
Kỳ-Bá thưa rằng :
--. Nơi nào ñược âm tinh thượng phụng thời người thọ ; nơi nào bị dương tinh giáng xuống thời người yểu.
(1)
--. Về bịnh, nên trị liệu thế nào ?
--. Thuộc về khí của Tây, Bắc, thời tán ñi mà làm cho Hàn ; thuộc về ðông, Nam, thời thâu lại mà làm cho Ôn,
liệu trị khác nhau vậy.
(2)
Cho nên nói : khí hàn, khí lương… liệu trị bằng hàn, lương. Lại dùng thêm phép tẩm vào nước.. Khí ôn, khí
nhiệt.. liệu trị bằng ôn, nhiệt ; phải làm cho Nguyên-dương mạnh ñể cố thủ ở bên trong.. Miễn sao cho khí hoà
ñồng mới có thể yên. Nếu “giả” thời làm trái lại.
(3)
(1). Cái nơi ñược âm-tinh thượng phụng, thời nguyên khí cố tàng (bên bĩ và kín ñáo) cho nên người ở ñấy phần nhiều thọ.
Cái nơi bị dương-tinh giáng xuống thời nguyên-dương ngoại tiết (tiết ra ngoài) cho nên người ở ñấy phần nhiều yểu. Trên ñây
nói “âm tinh” và “dương tinh”… ta nên biết : ðất có tinh, mà Trời cũng có tinh. Nhưng ở ñất gọi là Âm mà ở trời gọi là Dương.
Chỉ khác nhau có thế thôi.
(2). Tây, Bắc khí Hàn giữ bền ở bên ngoài, thời Nhiệt bị uất ở bên trong, cho nên phải làm tan bỏ cái hàn ở bên ngoài, mà
làm cho mát khí nhiệt ở bên trong… . ðông, Nam khí Nhiệt thời dương khí tiết ra bên ngoài, khí ở trong hư hàn, cho nên phải
thâu liễm lấy khí Nguyên-dương mà làm ôn lại sự lạnh ở trong. Vì vậy nên mới nói : “
bịnh dù giống nhau, mà phép liệu-trị lại
khác.”
(3). Khí ở Tây Bắc hàn lương, thời người ở ñấy khí Dương-nhiệt bị át uất vào trong. Cho nên phải dùng hàn lương ñể liệu
trị… Dùng nước ñể tẩm cho ra hãn, tức làm tấu lý mở ra, ñể dương khí ñược thông sướng. – Khí ở phương ðông-Nam ôn-nhiệt,
thời tấu lý con người mở rộng, dương-khí sẽ tiết ra nhiều, cho nên phải dùng ôn nhiệt ñể liệu trị, làm cho Nguyên-dương thêm
mạnh, ñể cố thủ ở bên trong. ðó là mở ra thời ñóng lại, ñóng lại thời mở ra ; thuộc về cái khí thăng trưởng thời thâu liễm mà
bế tàng lại, thuộc về cái khí thâu tàng thời thăng ñể mà phát tán ñi. Miễn sao cho khí ñược hoà ñồng và quân bình mới là hoàn
thiện. Nếu người ở phương Tây Bắc mà mắc phải hàn-tà hiện ra chứng trạng giả nhiệt, lại nên dùng ôn nhiệt ñể liệu trị. Nếu
người ở phương ðông Nam mắc phải Nhiệt-tà mà hiện ra chứng giả-hàn, lại nên dùng hàn lương ñể liệu trị. Câu
“giả giả, phản
chi”
là nghĩa thế.
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
Hoàng-ðế hỏi :
--. Cùng là khí trong một châu, mà sinh, hoá, thọ, yểu không giống nhau, là vì sao ?
Kỳ-Bá thưa rằng :
--. Cái lý cao, thấp do ñịa thế nà gây nên. Ở nơi tùng cao (cao vọt, như cao nguyên, rừng núi) thời Âm-khí chủ
trị ; ở nơi ô-hạ (ñất trũng, thấp, như miền giáp bể, ñồng chiêm vv…) thời Dương-khí chủ trị. Dương thắng thời khí
ñến trước Thiên-thời (Hậu-thiên). ðó là cái lẽ thường của ñịa-lý, và là cái ñạo của sự sinh hoá.
(1)
Hoàng-ðế hỏi :
--. Cũng có thọ yểu khác nhau chăng ?
Kỳ-Bá thưa rằng :
--. Ở nơi cao thời khí thọ ; ở nơi thấp thời khí yểu. ðất vì lớn nhỏ mà khác nhau. Nhỏ thời khác nhỏ, lớn thời
khác lớn.
(2)
