44
Kim với Hoả hợp ñức, trên ứng với Thái-bạch, Huỳnh-hoặc ; chính của nó thao thiết ; lịnh của nó cường ; loài
chập trùng mới hiện, nước chảy không thành băng. Dân sinh bịnh KHÁT, ÁCH TẮC (nghẽn ở cuống họng) ; chứng
hàn nhiệt bạo phát ; run rẫy và long bế (tiểu tiện vít hoặc buốt)
(6)
.
« Thanh » trước rồi mới « kính », loài mao trùng sẽ chết. – « Nhiệt rồi mới bạo », loài giới trùng sẽ bại.
(7)
Khí nó phát ra táo (vội vàng, cấp bách) ; sự thắng phục phát sinh, rất là rối loạn ; cái khí thanh nhiệt, ñứng
vững ở thời kỳ khí giao.
(8)
(1). MÃO, DẬU chủ về tuế vận bất cập, nên phàm tư thiên tại toàn, chủ khí, khách khí, ñều sau thiên thời mới ñến.
(2). Dương-minh tư thiên thời Thiếu-âm tại toàn. Vì kim lịnh ở trên, nên thiên khí kính cấp (cứng cấp, hanh hái, se khô..),
vì quân hoả ở dưới, nên khí ñất quang minh (sáng sủa).
(3). Dương-minh ở trên, quân hoả ở dưới, nên dương nhiệt thịnh mà mọi vật táo kiên (khô ráo và cứng rắn).
(4). Cái « sơ khí » chủ thời là Quyết-âm phong mộc. Phàm thuộc về những năm thái quá, khách khí thịnh nên phần nhiều
theo về khách ; những năm bất cập, khách khí nhược nên kiêm theo chủ khí ; vậy nên « thuần phong mới trị » tức là theo cái
hoá của « sơ khí » là Phong mộc vậy. Dương-minh táo kim tư thiên, Quyết-âm phong mộc chủ khí, cho nên « phong táo ngang
vận ». Ngang, tức là cái khí chủ khách, cùng dọc ngang với nhau. « Tràn tới khí giao… », khí giao là một thứ khí CHUNG (cuối,
hết) ở nữa năm về trước mà giao với nữa năm về sau. – chủ và khách của « Nhị khí » là 2 thứ hoả, quân, tướng ; chủ và khách
của « Tam khí » là Dương-minh, Thiếu-dương, cho nên nhiều Dương ít Âm. – « Mây theo mưa xuống… » là nói về cái thấp khí
của Thấp thổ bốc lên làm mây, khí rời giáng xuống thành mưa. – Bởi « Tứ chi khí » do Thái-âm thấp thổ chủ khí, Thái-dương
hàn thuỷ gia lâm, nên mới nói : «
mây theo mưa xuống, thấp hoá sinh ra… »
. Táo kim tư thiên, cuối cùng (chung) là « Tam
chi khí » mà giao với « Tứ khí » là hàn thuỷ thấp thổ, vì thế nên Táo cực mà lại nhuận.
(5). Do cảm cái khí tư thiên tại toàn mà thành thục, tức là Tuế-cốc.
(6). Quang minh, thanh, thiệt là cái chính của Kim ; Cấp bạo là cái lịnh của Hoả. Vì quân hoả tại toàn, nên loài chập trùng
không ẩn nấp, và nước chảy không thành băng… « Cuống họng nghẽn.. » ñều là những chứng bịnh cảm khí táo nhiệt mà sinh
ra.
(7). Trước thanh (mát mẻ) mà rồi mới « kính » (cứng rắn) là nói về cái khí tư thiên thịnh về nữa năm về trước ; « Trước
nhiệt rồi mới bạo vv… » là nói về cái khí tại toàn, nên về nữa năm về sau. « Loài mao trùng chết… » là nói về cái sự « thắng,
chế » của tư thiên tại toàn mà chết. Cho nên câu «
ñều có thắng, ñều có chế, ñều có sinh thành, ñều có thắng chế vv… »
là
nói về cái thắng của 5 vận có thể chế ñược 6 khí ; mà cái thắng của 6 khí, lại có thể chế ñược 5 vận. Nếu bị chế thời không còn
sinh dục, và có khi chết nữa là khác. Nhưng ở thiên này, chỉ về ñoạn nói về kinh Dương-minh mới ghi 4 câu ñó, mà các ñoạn ở
các kinh khác thời không… ñó là muốn cho kẻ hậu học biết vận khí lẫn cùng chế thắng rồi tỉ loại mà suy ra các kinh khác vậy.
(8). Cái khí của Dương-minh và Thiếu-âm ñều chủ về sự « táo » cho nên phát ra chứng Táo (như táo cấp, phiền táo…).
Như Hoả thắng Kim, nếu ở nữa năm về trước, thời Thuỷ sẽ báo phục Hoả ở nữa năm về sau…. Vì vậy sự « thắng và phục »
phát sinh, mà cái khí của tuế thời do ñó thành ra ñại loạn. – « Khí giao » tức là cái khí tư thiên, tại toàn trên dưới cùng giao với
nhau.
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
“SƠ CHI KHÍ” khí ñất mới ñổi
(1)
, âm mới ngừng, khí mới túc (nghiêm, lạnh) ; nước mới thành băng ; hàn võ
mới hoá. Sẽ phát ra bịnh NHIỆT TRƯỚNG, mà mặt phù thũng ; hay ngủ, CẦU (ñau ở sống mũi), NỤC (huyết ra
ñàng mũi), SỊ (hắt hơi), KHIẾM (vươn vai), ẨU (oẹ) ; tiểu tiện vàng và ñỏ, quá lắm thời LÂM (ñi tiểu nhỏ giọt).
“NHỊ CHI KHÍ” khí Dương mới tán bố, dân mới dễ chịu ; mọi vật mới sinh ra và tốt ; lệ khí mới ñến ; dân hay
bạo tử.
(2)
“TAM CHI KHÍ” thiên chính mới tán bố, lương khí (khí mát) mới lưu hành, táo với nhiệt giao hợp. Táo cực mà
nhuận, dân sẽ mắc bịnh hàn, nhiệt.
(3)
“TỨ CHI KHÍ” mưa lạnh xuống ; bịnh bổng dưng ngất ñi, run rẩy, nói mê, ít khí, cuống họng khô, khát ñòi
uống ; và Tâm thống, ung thũng (mụn sưng), thương dương (lở láy), hàn ngược (sốt rét), cốt nuy và tiện huyết.
(4)
“NGŨ CHI KHÍ” Xuân lịnh lại lưu hành, loài thảo lại tốt tươi, dân khí hoà.
(5)
“CHUNG CHI KHÍ” dương khí tán bố, khí hậu lại ôn ; chập trùng hiện ra, nước không thành băng, dân mới an
khang. Nếu biến tai sảnh, sẽ là bịnh ÔN.
(6)
(1). “Khí ñất ñổi…” là nói về chung khí tại toàn từ năm trước, ñổi giao với cái “sơ khí” của năm nay. (mấy ñoạn về sau
cùng một nghĩa như vậy). Cái khách khí về tuế sơ nhứng năm Mão, Dậu, là Thái-âm thấp thổ, cho nên “âm ngừng” mà “võ
hoá”. – Âm ngừng ở ngoài thời Dương uất ở trong, cho nên dân mới mắc các bịnh Nhiệt trướng, mặt phù thủng, hay ngủ vv….
Là những bịnh gây nên bởi thấp-thổ. “ Cầu, nục vv….” Là những bịnh do khí của Phong mộc gây nên.
(2). Chủ và khách của “NHỊ CHI KHÍ” là 2 thứ hoả : Quân, tướng. Dương khí ñã ñược tán bố ; nên dân mới dễ chịu và mọi
vật cũng ñược sinh trưởng và tốt tươi. “Dịch lệ ñến dân hay bạo tử….” là do 2 hoả cùng giao nhau mà Thần lại lấn lên Quân vị
gây nên.
(3). Cái Kim-khí tư thiên gia lâm, cho nên “thiên chính bố…” , “TAM CHI CHỦ KHÍ” là Thiếu-dương tướng hoả, cho nên táo
với nhiệt giao hợp. “TAM CHI CHUNG KHÍ” mà giao với hàn thuỷ thấp thổ của TỨ KHÍ, cho nên táo cực mà sinh thấp. Táo,
thấp, thuỷ, hoả, 4 khí ñó cùng giao với nhau, nên dân mắc chứng Hàn, Nhiệt.
(4). Về gia lâm của “TỨ CHI KHÍ”, khách khí là Thái-dương hàn thuỷ, chủ khí là Thái-âm thấp thổ, cho nên hàn võ xuống.
Nữa năm trở về sau, do Thiếu-âm quân hoả chủ khí, lại bị khí hàn thấp nó tương gia (cùng lấn lên) cho nên dân mắc các chứng
run rẩy, nói mê vv…. ðều bởi hàn thuỷ ngưng ở bên ngoài, hoả uất ở bên trong mà sinh ra.
