48
(1). Chủ, khách của “SƠ” ñều là Phong khí. Vậy nên ñịa khí của năm trước thay ñổi, cái hàn của ðông lịnh mới thay ñổi ;
mà Xuân-khí chính, gió mới tới, muôn vật mới tốt tươi vv… các chứng bịnh huyết giật vv… ñều do khí của Phong thấp gây nên.
(2). Chủ, khách của “NHị” là 2 thứ Hoả : quân, tướng. Cho nên Hoả mới thịnh. Vì Hoả Thổ hợp ñức, nên vật loại mới sinh
hoá vv…
(3). Cái khí tư thiên “lâm” lên “TAM KHÍ” mà khí hàn thấp thời “lâm” ở khí giao.
(4). “TỨ CHI KHÁCH KHÍ” là Thiếu dương tướng hoả ; hàn thuỷ tại toàn, cho nên sợ hoả nó gia lâm. “TỨ CHI CHỦ KHÍ” là
Thái-âm Thấp thổ ; thấp với nhiệt cùng hợp, thời hơi nóng nung nấu mà khí ñất bốc lên ; cái khí âm thấp với hoả khí không
tương hợp, nên thiên khí bĩ cách, thấp hoá không lưu hành ñược xuống dưới, nên bạch lộ âm bố mà thành Thu lịnh. Các chứng
bịnh phát sinh vv… ñều do 3 khí hàn, thấp, nhiệt lẫn lộn dồn ñến mà sinh ra.
(5). Chủ, khách của “NGŨ” ñều là cái khí thanh lương của Dương-minh, cho nên tiết hậu hàn lãnh.
(6). Chủ, khách của “CHUNG” là cái khí hàn thuỷ tại toàn cho nên hàn khí ñại cử (rét nhiều) ; cái khí hàn thấp, trên dưới
cùng giao, nên Thấp khí ñại hoá…
(7). Tuế vận bất cập nên phải giúp thêm ; “Tà khí” tức là cái khí mình “sở bất thắng”.
(8). KHỔ là vị của Hoả, cho nên có thể tán ñược Thấp và ôn ñược Hàn.
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
Hoàng-ðế hỏi :
--. Chính lệnh của Thiếu âm như thế nào?
Kỳ-Bá thưa rằng :
--. Thuộc về những năm Tí và Ngọ. Thiếu âm quân hỏa Tư thiên. THÁI GIÁC hóa vận, Dương minh táo kim
Tại toàn. Phàm chính lệnh của những năm Thiếu âm Tư thiên, khí hóa, vận hành ñều Tiên thiên, ñịa khí nghiêm
túc, thiên khí quang minh, thử, nhiệt lại thêm táo, mây theo mưa xuống; khí thấp hóa sẽ lưu hành, mưa nhuần
thường xuống. Kim với Hỏa hợp ñức, trên ứng với HUỲNH HOẶC, THÁI BẠCH. Chính của nó sáng sủa, lệnh của nó
nghiêm thiết, về loài cốc sắc ñan bạch (ñỏ và trắng). Thủy, hỏa, hàn, nhiệt, cùng lẫn lộn ở trong khí giao.
(1)
Nhiệt bệnh phát sinh ở bộ phận trên ; thanh bệnh phát sinh ở bộ phận dưới, hàn nhiệt rối loạn, giao tranh ở
bên trong. Dân phát bệnh suyễn, huyết giật huyết tiết ; cầu, xị, mục xích (mắt ñỏ), tí dương (toét ở ñuôi mắt) ;
hàn quyết vào Vị, tâm thống, yêu thống, phúc ñại (bụng to, cũng như trướng), ách can, (cuống họng khô), thũng
thượng (sưng ở các bộ phận trên)
(2)
(1). Về những năm thái quá, khí vận ñều trước thiên thời mà ñến. Táo kim tại toàn, nên ñịa khí nghiêm túc ; quân hoả tư
thiên, nên thiên khí quang minh. CHUNG KHÍ của năm trước là Thiếu-dương tướng hoả. SƠ KHÍ của năm nay là Thái-dương
hàn thuỷ, vậy là bàn giao với Thử ; mà những khí thuỷ, hoả, hàn nhiệt cùng lẫn lộn ở trong khí giao, nên mới bắt ñầu sinh ra
tật bịnh.
(2). Các chứng khái, suyễn, thũng thượng vv… ñó là nhiệt bịnh sinh ra ở bộ phận trên. Các chứng Huyết tiết v…. ñó là
thanh (cũng như lãnh hoặc hàn) bịnh sinh ra ở bộ phận dưới. Các chứng vào Vị, Tâm thống vv… là do hàn hiệt giao tranh ở
bên trong.
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
“SƠ CHI KHÍ”, ñịa khí thay ñổi, khí táo sắp hết, khí hàn bắt ñầu. Các loài chập trùng lại ẩn nấp, nước mới
thành băng, sương lại xuống, gió mới thổi, dương khí bị uất. Dân phải kín ñáo, giữ gìn các quan tiết, yêu chùy
(xương sống chỗ ngang thắt lưng) ñau; khí viêm thử sắp tràn lan, trong ngoài mọc mụn lở
(1)
.
“NHỊ CHI KHÍ”, dương khí tan bố, phong mới lưu hành. Xuân khí mới chính, muôn vật ñều tốt; hàn khí thỉnh
thoảng ñến. Dân mới hòa, dân phát bệnh lâm, mắt mờ, mắt ñỏ, khí uất lên trên mà nhiệt.
(2)
“TAM CHI KHÍ”, thiên chính tán bố, ñại hỏa lưu hành, mọi loài nảy nở; hàn khí thỉnh thoảng ñến. Dân mắc
bệnh khí quyết, tâm thống, hàn nhiệt thay ñổi, khái suyễn, mắt ñỏ
(3)
.
“TỨ CHI KHÍ”, khí phục thử ñến, thường có mưa lớn, hàn nhiệt ñều ñến. Dân mắc bệnh hàn nhiệt, ách can,
hoàng ñản, cầu, nục, và ẩm
(4)
.
“NGŨ CHI KHÍ”, sợ hỏa lâm, thử lại ñến, dương mới hóa, muôn vật mới sinh, mới lớn và tốt. Dân an khang,
nếu có tai sảnh, sẽ là bệnh ôn
(5)
.
“CHUNG CHI KHÍ” táo lệnh lưu hành, dư hỏa cách trở ở bên trong, thũng ở bộ phận trên. Khái, suyễn, quá
lắm thời huyết giật. Hàn khí phát sinh luôn, do ñó sương mù tỏa. Bệnh phát sinh ở trong bì phu, tấu lý, hợp với
dưới hiếp, liền xuống thiếu phúc mà sinh hàn trung, do ñịa khí sắp ñổi vậy
(6)
.
Phải nén bớt vận khí, giúp các tuế thắng, chiết bỏ cái uất phát, trước lấy ở hóa nguyên. ðừng ñể cho bạo quá
mà sinh bệnh
(7)
.
Ăn tuế cốc ñể bảo toàn chân khí, ăn gián cốc ñể trừ bỏ hư tà.
Trong năm, nên dùng vị hàm ñể làm cho nhuyễn, và ñiều trị ở bộ phận trên. Quá lắm thời dùng vị khổ làm cho
phát ra, dùng vị toan ñể cho thâu lại, mà làm cho yên bộ phận dưới. Quá lắm thời dùng vị khổ ñể làm cho tiết
(8)
.
