50
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
“SƠ CHI KHÍ”, khí hàn mới túc (gay gắt, buốt), sái khí vừa mới ñến, dân bệnh ở phía dưới ; bên hữu Tại toàn
của Thiếu dương
(1)
“NHị CHI KHÍ”, hàn không dứt, nước tuyết thành băng, sái khí mới phát triển ; sương mới xuống, cỏ bị khô ñét
ở trên, ñòi phen hàn võ, Dương lại hóa ở dưới, dân sẽ mắc bệnh nhiệt ở trong
.(2)
“TAM CHI KHÍ”, thiên chính bố tán, thường có gió to, dân mắc bệnh thường chảy nước mắt, ù tai, chóng mặt
(3)
“TỨ CHI KHÍ”, các khí phục thử, thấp nhiệt cùng giao tranh ở phía trên bên tả Quyết âm Tư thiên, dân mắc
bệnh Hoàng ñản và phù thũng
(4)
“NGŨ CHI KHÍ”, Khí táo thấp thay nhau thắng, Khí trầm âm tán bố, dao hàn cắt da, ñòi phen mưa, gió
(5)
“CHUNG CHI KHÍ” uý hỏa tư lệnh, khí dương biến hóa, chập trùng bò ra, nước không thành băng, ñịa khí phát
tiết mạnh, loài cỏ nảy mọc, con người dễ chịu. Nếu gặp khí biến, sẽ mắc bệnh ôn lệ
(6)
Phải chiết bỏ bớt khí uất, giúp thêm hóa nguyên ñở cho vận khí, ñừng ñể tà thắng
(7)
Trong năm, nên dùng vị tân ñể ñiều trị bộ phận trên ; dùng vị hàm ñể ñiều trị bộ phận dưới, cái khí úy hỏa
ñừng phạm càn vào nó
(8)
Dùng ôn, nên xa thời kỳ ôn, dùng nhiệt nên xa thời kỳ nhiệt, dùng lương nên xa thời kỳ lương, dùng hàn nên
xa thời kỳ hàn. Về việc ăn, cũng cùng một phương pháp. Có giả, thời trái lại, ñó là ñạo chính. Nếu trái phương
pháp ñó, sẽ gây tật bệnh.
(1). SƠ CHI KHÍ là Dương-minh thanh kim tư lịnh, cho nên khí hàn mới nghiêm túc mà sái khí mới ñến…
(2). NHỊ CHI KHÍ là Thái-dương hàn thuỷ, vì vậy nên hàn không dứt, mà sương mới xuống. Nhị-chi-chủ-khí là Thiếu-âm
Quân hoả, mà hàn thuỷ gia lâm lên trên, cho nên cỏ « ñét » ở trên mà Dương lại hoá ở dưới. Dân mắc bịnh « trung nhiệt » là
vì cái khí quân hoả, bị khí hàn nó làm « uất » lại ở bên trong mà sinh ra.
(3). TAM CHI KHÍ là phong khí của tư thiên chủ lịnh nên « thiên chính bố tán.. ». – « Dân mắc bịnh tai ù vv… » là do
phong bịnh phát sinh ở bộ phận trên.
(4). TỨ CHI KHÁCH KHÍ là Thiếu-âm quân hoả, chủ khí là Thái-âm Thấp thổ, vì vậy nên khí nhục thử với thấp nhiệt cùng
xen nhau « giao tranh ở phía trên bên tả vv… » là nói về Thiếu-âm ở bên tả tư thiên Quyết-âm
ÁN : cái gián khí của tư thiên của Quyết-âm, bắt ñầu từ Dương-minh ở dưới, mà giao lên Thái-dương. Cái gián khí tại toàn
của Thiếu-dương, bắt ñầu từ Thiếu-âm ở trên, mà giao với Thái-âm.. Cho nên nói : « dân mắc bịnh hàn ở phía dưới, bên hữu
vv… » tức là nói do dưới mà lên trên. Nói : « giao tranh ở phía trên bên tả vv… » tức là nói do trên mà xuống dưới.
(5). NGŨ CHI KHÁCH KHÍ là Thái-âm thấp thổ, chủ khí là Dương-minh táo kim, vì vậy nên 2 khí Táo và Thấp thay nhau ñể
« thắng »….
(6). CHUNG CHI CHỦ KHÍ là Thái-dương Hàn thuỷ, mà tướng hoả gia lâm ở trên, cho nên « uý hoả tư lịnh ». Khách thắng
chủ, nên dương khí ñại hoá vv… Cái khí Thiếu-dương tại toàn rất phát triển, loài cây cỏ cảm cái khí sinh-trưởng mà nảy nở ;
loài người cảm cái khí âm áp mà dể chịu… Về bịnh, mắc bịnh ôn lệ, tức sau gọi là ðông ôn.
(7). « Hoá nguyên » tức là 5 vận. Vì 5 vận chính là nguồn sinh hoá của 6 khí. Như về vận THIẾU-CUNG, Thiếu-âm tư thiên,
thời Thổ khí sẽ bị uất. Về vận THIẾU-THƯƠNG, Thiếu-dương tại toàn, thời Kim khí sẽ bị uất. Cho nên phải chiết bỏ bớt cái khí
gây nên uất, ñể giúp cho Hoá-nguyên của 5 vận. – Trở lên, 6 khí tương ñồng, tuế vận ñều bất cập, cho nên phải nâng ñở cái
vận khí, khiến cái tà « sở bất thắng » sẽ thắng ñược… -- Trở lên tam khí bất cập ñều tương ñồng.
(8). Tân theo Kim hoá, ñể ñiều hoà cái thắng của Phong mộc, Hàm theo Thuỷ hoá, ñể ñiều hoà cái dâm của Hoả nhiệt.
Quyết-âm không theo tiêu, bản, theo cái « hoả hoá » của Thiếu-dương « trung kiến ». Thế là trong suốt một năm, ñều HOẢ tư
lịnh. Cho nên cần phải sợ cái khí của Hoả, ñừng phạm càn vào nó.
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
Hoàng ðế hỏi:
--. Phu tử nói ñã rất rõ, nhưng lấy gì ñể tỏ về sự tương ứng...?
Kỳ Bá thưa rằng:
--. Phàm sáu khí, lúc ñi có thứ tự lúc ngừng có vị trí. Cho nên thường lấy tháng giêng, ngày sóc (mồng một),
sáng rõ, nhận xem; biết ñược vị trí, thời sẽ biết ñược ở ñâu rồi
(1)
Vận hữu dư, nó ñến trước, vận bất cập, nó ñến sau. ðó là cái ñạo của trời và là lẽ thường của khí. Nếu vận
không hữu dư, không bất túc, tức là chính tuế, vì nó ñến ñúng với mùa
(2)
Hoàng ðế hỏi:
--. Cái khí thắng phục, ñã có nhất ñịnh rồi. Còn cái sự tai sảnh xảy ñến, lấy gì ñể dự biết ñược ?
Kỳ Bá thưa rằng:
--. Nếu không phải khí hóa, thời tức là tai sảnh
(3)
(1). ðây nói về cái khí tư thiên, tại toàn, 6 năm hoàn chuyển, ñều có ñịnh vị. – “ði có thứ tự” như : bên hữu Thiếu-dương,
Dương-minh chủ trị ; bên hữu Dương-minh, Thái-dương chủ trị vv… Sáu khí chọn một năm, mà 6 năm lại cùng hoàn chuyển. –
