4
Cho nên nói : “
Biết ñược cốt yếu, chỉ một lời cũng ñủ ; không biết ñược cốt yếu, sẽ lưu tán vô cùng. (Tri kỳ yếu
dã, nhất ngôn nhi chung.Bất tri kỳ yếu, lưu tán vô cùng
).
(1)
(1). “
Biết cốt yếu…”
ở ñây là nói về : biết Thiếu-âm nó không tư về khí hóa, theo âm dương mà hoặc ở trên, hoặc ở dưới
vv…
CHU-HUỆ-CÔNG
hỏi : --
Gỉả như những năm GIÁP-TÝ, GIÁP-NGỌ, quân hoả tư thiên mà Thốn-khẩu không ứng, thế là cái
kinh Thiếu-âm tư thiên lại không ứng với mạch ư ?
ðáp : -- Cái ñạo của 5 vận, 6 khí : 5 vận ngoài hợp với 5 hành, trong hợp với 5 Tạng. Cái khí của 5 tạng hiện ra 6 bộ
mạch, mà rồi mới hợp với 6 khí. Thế là có cảm với cái khí của 5 vận, mà rồi mới hiện ra Thốn, Xích. Cho nên có câu nói : “
khí
của trời ñất ñừng chẩn ở mạch”
tức là nói : 6 khí tư thiên tại toàn không hiện ra mạch vậy.
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
Hoàng-ðế hỏi :
--. Khí của trời ñất, do Nội-dâm mà sinh ra bịnh như thế nào ?
Kỳ-Bá thưa rằng :
--. Những năm Quyết-âm tại toàn, bị phong dâm nó thắng, thời ðịa-khí u ám, cỏ cây sớm tốt. Dân mắc bịnh
ghê ghê sợ rét, hay vươn vai, tâm thống, chi mãn, lưỡng hiếp lý cấp (ñau rút 2 bên sườn) ; uống ăn không chịu,
cách yết không thông ; ăn vào thời nôn ; phúc trướng, hay ợ ; ñược hậu (ñại tiện) với khí (trung tiện) thời trong
bụng nhẹ ngay như bớt. Thân thể ñều nặng.
•
Những năm Thiếu-âm tại toàn, bị Nhiệt dâm nó thắng. Nơi tối lại sáng. Dân mắc bịnh trong bụng thường
sôi (kêu, réo), khí xông lên Hung, thở suyễn, không thể ñứng lâu ; hàn, nhiệt ; bì phu thống ; mắt mờ, răng ñau ;
quai hàm sưng. Ố hàn, phát nhiệt như Ngược, trong thiếu-phúc ñau, bụng lớn (vì nhiệt ở Trung-tiêu nên bụng
lớn).
•
Những năm Thái-âm tại toàn, bị Thấp dâm nó thắng, gần xa tăm tối ; dân mắc bịnh ẩm, tích, tâm thống,
tai ñiếc ; bừng bừng nóng nảy, ách thũng, hầu tý ; âm bịnh, ra huyết ; thiếu-phúc thống và thũng ; không tiểu
tiện ñược ; khí bốc ñầu nhức ; mắt như mờ, cổ như gãy, lưng ñau, ñùi duỗi không thể co, bọng chân ñau nhức
như bị nứt.
•
Những năm Thiếu-dương tại toàn, bị Hoả dâm nó thắng, hàn nhiệt thay ñổi ñến… Dân mắc bịnh chù tiết
xích hoặc bạch (tức kiết-lỵ), thiếu-phúc thống, niệu xích, quá lắm thời tiện huyết. Thiếu-âm cùng hậu.
(1)
(1). Hoả của Thiếu-âm phát sinh ra từ trong Thuỷ ; Hoả của Thiếu-dương phát sinh ra từ trong ðất. Cũng ñều có sự phân
chia âm dương, hàn nhiệt. Nên cùng hậu. – Tức là cùng tất cả các biến dịch chứng hậu.
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
•
Những năm Dương-minh tại toàn, bị Táo dâm nó thắng. Dân mắc bịnh hay ẩu (oẹ) ra vị ñắng ; hay thở dài
; tâm, hiếp, thống, không thể trở mình, quá lắm thời họng khô, mặt nhờm, da dẽ khô rộp ; ngoài chân lại nhiệt.
•
Những năm Thái-dương tại toàn, bị Hàn dâm nó thắng. Dân mắc bịnh ñau ở thiếu-phúc, rút xuống dịch
hoàn, suốt ra yêu tích ; xung lên thành tâm thống, ra huyết, họng ñau, quai hàm sưng.
Hoàng-ðế hỏi :
--. ðiều trị như thế nào ?
Kỳ-Bá thưa rằng :
--. Cái khí trong thời kỳ tại toàn, bị Phong dâm vào bên trong nên trị bằng vị Tân và Lương ; tả bằng vị Khổ và
Cam ; dùng vị Cam làm cho hoãn lại, dùng vị Tân làm cho tán ñi.
(1)
Bị Nhiệt dâm vào bên trong, nên trị bằng vị Hàm và Hàn. Tả bằng vị Khổ và Cam ; dùng vị Toan ñể thâu lại,
dùng vị Khổ ñể phát ñi.
(2)
Bị Thấp dâm vào bên trong, nên trị bằng vị Khổ và Nhiệt. Tả bằng vị Toan và ðạm ; dùng vị Khổ làm cho táo
lại ; dùng vị ñạm làm cho tiết ñi.
(3)
Bị Hoả dâm vào bên trong, nên trị bằng vị Hàn và Lãnh. Tả bằng vị Khổ và Tân ; dùng vị Toan ñể thâu lại,
dùng vị Khổ ñể phát ñi.
(4)
Bị Táo dâm vào bên trong, nên trị bằng vị Khổ và Ôn. Tả bằng vị Cam và Tân, dùng vị Khổ ñể hạ xuống.
(5)
Bị Hàn dâm vào bên trong, nên trị bằng vị Cam và Nhiệt. Tả bằng vị Khổ và Tân ; dùng vị Hàm ñể tả ñi, dùng
vị Tân ñể nhuận thêm, dùng vị Khổ ñể làm cho kiên lại.
(6)
(1). PHONG là Mộc-khí, Kim có thể thắng ñược nó ; nên trị bằng vị Tân và Lương. Nếu quá Tân lại e làm hại khí, nên dùng
vị Khổ và Cam làm tá. Vì Khổ thắng ñược Tân và Cam thời ích khí. Tính của Mộc cấp, nên dùng vị cam làm cho hoãn (chậm lại)
; vì phong tà thắng, nên dùng vị tân ñể làm cho tán ñi.
