12
*. Thiếu-dương tư thiên, KHÁCH thắng thời ñơn, chẩn phát ra bên ngoài ; thương, dương, ẩu nghịch ; hầu tý,
ñầu nhức, ách thũng (cuống họng sưng), tai ñiếc, huyết ràn ; hoặc sinh khiết, túng. CHỦ thắng thời hung mãn,
khát, khái, ngửa mặt lên mới thở ñược. Qúa lắm thời xuất huyết, tay nóng.
(1)
(1). Thiếu-âm tư thiên, sơ khí, tam khí là 2 hỏa quân, tướng. “nhị khí” là Thái-âm thấp thổ. – hai hỏa quân, tướng ñều dẫn
ra tay, nên tay nóng.
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
•
Dương-minh tư thiên, cái khí thanh túc có thừa ở bên trong, do ñó sinh ra chứng khái và nục; họng nghẽn
; trong tâm, cách nhiệt ; khái không dứt. Nếu tự xuất huyết, sẽ chết.
*. Thái-dương tư thiên, KHÁCH thắng thời trong hung không lợi, mũi chảy nước trong ; cảm hàn thời khái.
CHỦ thắng thời trong họng có tiếng khò khè…
*. Quyết-âm tại toàn, KHÁCH thắng thời các khớp xương lớn không lợi ; hoặc thành các chứng kính, cường,
câu, khiết ; việc cử ñộng khó khăn. CHỦ thắng thời gân xương rã rời ; yêu và phúc thỉnh thoảng ñau.
*. Thiếu-âm tại toàn, KHÁCH thắng thời yêu thống ; cấu, cổ, bễ, xuyền, hành ñều nóng âm ĩ và ñau, hoặc phù
thũng không thể ñứng lâu ; nước tiểu sắc biến. CHỦ thắng thời quyết khí dẫn lên, tâm thống, phát nhiệt ; các
chứng “TÝ” ñều phát sinh ; phát ra ở khư, hiếp ; mồ hôi ra nhiều ; tay chân quyết nghịch.
*. Thái-âm tại toàn, KHÁCH thắng thời túc nuy, hạ trọng ; ñại tiểu tiết ra luôn, thấp khách ở hạ-tiêu sinh ra
chứng nhu tả, và sưng ở tiền âm. CHỦ thắng thời hàn khí nghịch, mãn ; uống ăn không ñược, quá lắm thành
chứng Sán.
*. Thiếu-dương tại toàn, KHÁCH thắng thời yêu-phúc thống mà lại ố hàn. Qúa lắm tiểu tiện ra nước trắng. CHỦ
thắng thời nhiệt lại bốc lên, mà khách vào TÂM ; tâm thống phát nhiệt ; nghẽn tắc mà ẩu. ---- Về Thiếu-âm cũng
một chứng hậu.
*. Dương-minh tại toàn, KHÁCH thắng thời thanh-khí ñộng ở dưới. thiếu-phúc kiên mãn và tả luôn. CHỦ thắng
thời yêu nặng, bụng ñau, thiếu-phúc sinh hàn ; ñại tiện nát và sống phân. Hàn quyết ở Trường, xung lên trong
hung ; quá lắm thời suyễn, không thể ñứng lâu.
*. Thái-dương tại toàn, ở trong hàn-khí lại có thừa thời yêu, cầu thống, co duỗi không lợi. ðau nhức ở trong
xương ñùi, gối, ống chân, bàn chân vv….
Hoàng-ðế hỏi :
--. ðiều trị như thế nào ?
Kỳ-Bá thưa rằng :
--. Ở cao thời nén xuống, ở dưới thời nâng lên ; hữu dư thời chiết ñi, bất túc thời bổ thêm ; tả bằng cái sở-lợi,
hòa bằng cái sở-nghi. Phải làm cho yên chủ và khách, thích nghi hàn và ôn. ðồng thời dùng nghịch ; Dị thời dùng
tòng.
(1)
(1). “Cao thời…” là nói về chủ khí nghịch lên ở bộ phận trên ; “thấp thời…” là nói về khách khí phạm vào bộ phận dưới. –
“Hữu dư” là nói về thắng khí. – “bất túc..” là cái khí bất thắng nó gây nên bịnh. – “Tả bằng cái sở lợi…” tức là theo cái sở dục
của nó. Như CAN muốn tán, kíp ăn vị tân ñể làm cho tán. Vì vậy thắng của Quyết-âm, tá bằng vị khổ và tân. TÂM muốn
nhuyễn, kíp ăn vị hàm cho nhuyễn. Vì vậy, thắng của Thiếu-âm, tá bằng vị khổ và hàm vv… “Hoà thắng cái sở nghi…” là nhận
theo sự thích nghi của 5 vị ñể thi hành phương pháp liệu trị. Như Quyết-âm sắc xanh nên ăn vị cam ; Thiếu-âm sắc ñỏ nên ăn
vị toan. Thái-âm sắc vàng nên ăn vị hàm. Dương-minh sắc trắng nên ăn vị khổ. Thái-dương sắc ñen nên ăn vị cam… -- “Yên
chủ khách..” tức là khiến cho ñều giữ bản vị của mình… -- “Thích nghi sự hàn, ôn…” tức là trị hàn bằng nhiệt, trị nhiệt bằng
hàn ; trị ôn bằng lương, trị lương bằng ôn… “ ðồng thời nghịch…” là nói như gặp cái khi tương ñắc, thời nên nghịch trị. Tỉ như
chủ khách tư hoả-tà, thời nên trị bằng vị hàm và hàn. Như cùng tư hàn-thuỷ, thời nên trị bằng tân và nhiệt… Về các vị ôn,
lương cũng vậy. – “Dị thời tùng..” là nói như gặp cái khí không tương ñắc nên dùng phép “tùng, trị”. Như hàn-thuỷ tư thiên,
lâm lên trên 2 Hoả chủ khí, khách mà thắng thời nên theo cái nhiệt của 2 hoả ñể trị hàn. Chủ mà thắng, thời nên theo cái hàn
của tư thiên ñể trị nhiệt…. Các khí khác ñều như vậy. ðó là phép “ Bình trị dị giả”.
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
Hoàng-ðế hỏi :
--. Trị nhiệt bằng hàn, trị hàn bằng nhiệt. Khí tương ñắc thời nghịch trị, bất tương ñắc thời tòng trị… lẽ ñó tôi
biết rồi. Còn về chính trị thời như sao ?
Kỳ-Bá thưa rằng :
--. Chủ của MỘC-VỊ : dùng toan ñể tả, dùng tân ñể bổ
(1)
•
Chủ của HOẢ-VỊ : dùng cam ñể tả, dùng hàm ñể bổ
(2)
•
Chủ của THỔ-VỊ : dùng khổ ñể tả, dùng cam ñể bổ
(3)
•
Chủ của KIM-VỊ : dùng tân ñể tả, dùng toan ñể bổ
(4)
•
Kinh văn không có THUỶ, chú giải không có THỔ ?
