14
--. Khí có cao thấp, bịnh có xa gần, chứng có trong ngoài, trị có nặng nhẹ… cho nên trị cần vừa ñúng ñến bịnh
thời thôi.
Về ñại yếu, quân 1, thần 3 ; là cái chế của cơ-phương. Quân 2 thần 4, là cái chế của ngẩu-phương. Quân 2
thần 3, là cái chế của cơ-phương. Quân 2 thần 6 là cái chế của ngẩu-phương. Cho nên nói : trị bịnh gần thời dùng
cơ-phương ; trị bịnh xa thời dùng ngẩu-phương.
Muốn HÃN : không nên dùng cơ, muốn HẠ : không nên dùng ngẩu.
Bổ bộ phận trên, trị bộ phận trên, chế bằng hoãn-phương ; bổ bộ phận dưới, trị bộ phận dưới nên dùng cấp-
phương. Cấp thời khí vị HẬU ; hoãn thời khí vị BẠC. Cốt ñúng ñến bịnh thời thôi.
Bịnh ở xa, nên do khoảng giữa, dùng các khí vị giúp thêm vào ; vừa uống vừa ăn, nhưng ñừng vượt ra khoài
chế ñộ. Vậy nên, cái phương pháp làm cho khí trở lại hoà bình. Bịnh ở gần thời dùng ngẩu-phương, nhưng chỉ
dùng bằng phương lớn (vị ít nhưng cân lạng nhiều). Phương “ñại” thời số vị thuốc ít, phương “tiểu” thời số vị thuốc
nhiều. Nhiều thời số vị thuốc dùng gấp chín, ít thời số vị thuốc dùng gấp hai.
(1)
(1). ðây lại nói rõ thêm : khí vị do từ trung (tức VỊ) mà dẫn ñi trên và dưới. Vì có bịnh ở xa gần khác nhau, nên phải cả
« thuốc » và « ăn » ñều dùng và ñặt ra chế ñộ cho thích nghi. Như bịnh ở trên mà xa với trung (VỊ) nên ăn trước mà dùng
thuốc sau ; bịnh ở dưới mà xa với « trung » nên trước uống thuốc mà sau ăn. Dùng sự ăn hoặc sau hoặc trước ñể cho dược-
lực dễ dàng ñạt ñi trên và dưới.
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
Dùng cơ-phương mà không khỏi thời thêm ngẩu vào ñó gọi là Trùng-phương ; dùng ngẫu mà không khỏi thời
phản tá ñể trị bịnh. Tức là theo cái nguyên-tắc dùng hàn, nhiệt, ôn, lương ñể lại theo với bịnh.
(1)
(1). “Trùng-phương” tức là cả cơ, ngẫu ñều dùng. – “phản tá ñể trị bịnh…” tức là Xuân bịnh mà dùng ôn-dược ; Hạ bịnh
mà dùng nhiệt-dược ; Thu bịnh mà dùng lương-dược ; ðông bịnh mà dùng hàn-dược… Thuận cái khí hàn, nhiệt, ôn, lương, của
4 mùa, mà “lại theo” ñể trị bịnh.
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
Hoàng-ðế hỏi :
--. Bịnh phát sinh ở BẢN, tôi ñã biết rồi. Còn phát sinh ở TIÊU (ngọn) thời trị liệu thế nào ?
Kỳ-Bá thưa rằng :
--. Bịnh trái với Bản, nhận thấy là bịnh của Tiêu ; trị trước với Bản, nhận thấy ñược phương thuốc ñể trị tiêu.
(1).
(1). ðây nói về tam âm, tam dương, chia ra có Bản và Tiêu. Bịnh sinh ra ở Bản, tức là sinh ra bởi Phong, hàn, thử, thấp,
táo, hoả. Bịnh sinh ra ở Tiêu, tức là sinh ra bởi cái khí của tam âm tam dương.
Như Thái-dương là ñứng ñầu các kinh Dương mà gốc ở Hàn-thuỷ ; Thiếu-âm là Thái-âm ở trong âm, mà gốc ở Quân-hoả ;
Dương-minh là cái khí Dương thịnh, mà gốc ở thanh-túc ; Quyết-âm chủ về âm cực, mà gốc ở khí Dương của Phong-mộc…. ðó
là ở trong âm dương, lại có tiêu, bản không giống nhau.
“bịnh trái với bản..” như bịnh Hàn mà lại ñược nhiệt hoá của Thái-dương ; bịnh nhiệt mà lại thấy khí âm hàn của Thiếu-âm.
Bịnh ở Dương-phận mà lại thấy cái trạng thái hư-hàn thanh túc. Bịnh ở âm phận mà lại thấy cái khí hoả-nhiệt của trung-kiến…
ðó tức là :
“bịnh trái với bản, lại nhận thấy ñược bịnh của Tiêu”. – “trị trái với Bản…”
.
Như bịnh vốn Hàn mà hoá Nhiệt, thời lại dùng lương dược ñể trị nhiệt. Như bịnh vốn Nhiệt mà hoá Hàn, thời lại dùng
nhiệt-dược ñể trị hàn. Lại như bịnh ở Dương-minh mà hoá hư lãnh, thời nên ôn bỏ trung-khí. Như bịnh ở Quyết-âm mà thấy
Hoả nhiệt, thời nên ngược trị lên Thiếu-dương… như thế tức là :
“trị trái với bản, lại ñược dược phương ñể trị liệu…”
Thiếu-
dương, Thiếu-âm : tiêu và bản tương ñồng, ñều theo dương-nhiệt, âm thấp mà ñiều trị.
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
Hoàng-ðế hỏi :
--. Thắng của 6 khí, lấy gì ñể nghe biết ñược ?
Kỳ-Bá thưa rằng :
--. Nhận ở cái lúc khí nó mới ñến. Thanh-khí tới nhiều biết ñược là Táo sẽ thắng, Phong-mộc bị tà, CAN bịnh sẽ
phát sinh.
Hàn-khí tới nhiều, biết ñược là Thuỷ sẽ thắng. Hoả-nhiệt bị tà, TÂM bịnh sẽ phát sinh.
Thấp-khí tới nhiều, biết ñược là Thổ sẽ thắng. Hàn-thuỷ bị tà, THẬN bịnh sẽ phát sinh.
Phong-khí tới nhiều, biết ñược là Mộc sẽ thắng. Thấp-thổ bị tà, TỲ bịnh sẽ phát sinh. ðó là do cảm nhiễm phải
tà khí mà sinh ra tật bịnh.
(1)
