13
(1). “
Chủ của MỘC VỊ”
tức là cái vị Quyết-âm làm chủ. ðó là cái ñịnh vị của 4 mùa không thể thay ñổi, cho nên gọi là “vị”.
Như chưa ñến cái thời kỳ nó làm chủ mà cái khí Dương Xuân ñến trước, thế là khí thịnh. Nên dùng vị toan ñể tả. Như nên ñến
mà chưa ñến, thế là khí suy. Nên dùng vị tân ñể bổ. Bởi tính của Mộc thăng (bốc lên). Toan thời phản với tính ấy mà thâu lại,
cho nên gọi là “tả”. Tân thời giúp cho cái khí phát sinh nên gọi là “bổ”.
(2).
“Nhị-chi-khí”
là cái khí của quân hoả làm chủ ; “
tam-chi-khí”
là cái vị (?) của tướng-hoả làm chủ. Như chưa ñến tháng
3 mà cái khí huyên-nhiệt ñã ñến trước ; chưa ñến tháng 5 mà cái khí viêm-nhiệt ñã ñến trước… thế là “lai khí” hữu dư. Nên
dùng vị cam ñể tả. ðó tức là theo con ñể tiết bỏ khí của mẹ. Lại như nên ñến mà chưa ñến, ñó là khí bất cập. Nên dùng vị hàm
ñể bổ. ðó là lấy thuỷ ñể giúp hoả, hoả làm chủ.
(3). ðây là về
“ngũ-chi-khí” .
Như chưa ñến mùa Thu mà cái khí thanh-túc ñã ñến, ñó là khí thịnh, nên dùng vị tân ñể tả,
vì tân thường hay tán. Như ñã ñến mùa Thu mát mà khí thử-nhiệt vẫn còn, ñó là khí bất cập , nên dùng vị toan ñể bổ, vì toan
thời hay thâu.
(4). ðây là về “
chung-chi-khí”.
Như chưa ñến mùa ðông mà thiên khí nghiêm hàn, sương sa, móc xuống. Thế là khí thịnh,
nên dùng vị hàm ñể tả. Bởi hàm có cái năng lực tiết hạ nên theo cùng loài ñể tả. Như mùa ðông ñã ñến mà hiên khí còn ôn, ñó
là khí bất cập. Nên dùng vị khổ ñể bổ. Bởi vị khổ âm-hàn, mà “viêm thượng tác khổ” (lửa bốc lên thành vị khổ) giúp cái vị cho
“tiêu bản” của Thái-dương. ðó tức là dùng chính vị ñể ñiều hoà. Lấy khí quân bình làm giới hạn. ðừng ñể cho 4 mùa có cái khí
bất bình ñể gây bịnh hoạn cho dân.
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
•
Khách của QUYẾT-ÂM : dùng vị tân ñể bổ, dùng vị toan ñể tả, dùng vị cam ñể hoãn.
•
Khách của THIẾU-ÂM : dùng vị hàm ñể bổ, dùng vị cam ñể tả, dùng vị toan ñể thâu.
•
Khách của THÁI-ÂM : dùng vị cam ñể bổ, dùng vị khổ ñể tả, dùng vị cam ñể hoãn.
•
Khách của THIẾU-DƯƠNG : dùng vị hàm ñể bổ, dùng vị cam ñể tả, dùng vị hàm ñể nhuyễn.
•
Khách của DƯƠNG-MINH : dùng vị toan ñể bổ, dùng vị tân ñể tả, dùng vị khổ ñể tiết.
•
Khách của THÁI-DƯƠNG : dùng vị toan ñể bổ, dùng vị hàm ñể tả, dùng vị khổ ñể làm cho kiên ; dùng vị
tân ñể làm cho nhuận ; và do ñó ñể mở mang tấu lý, gây nên tân-dịch và thông khí vậy.
Hoàng-ðế hỏi :
--. Phân ra tam âm, tam dương là vì cớ sao ?
Kỳ-Bá thưa rằng :
--. Bởi vì khí có nhiều ít, nên công dụng khác nhau.
(1)
Hoàng-ðế hỏi :
--. Sao gọi là Dương-minh ?
Kỳ-Bá thưa rằng :
--. ðó là vì lưỡng Dương hợp minh.
(2)
Hoàng-ðế hỏi :
--. Sao gọi là Quyết-âm ?
Kỳ-Bá thưa rằng :
--. ðó là vì lưỡng Âm giao tận.
(3)
(1). Là nói về Âm, Dương có thái, thiếu ; thời khí có thịnh, suy ; mà việc trị liệu cũng có nặng nhẹ khác nhau. Ở trong âm,
dương có Thái-dương, Thiếu-dương, có Thái-âm, Thiếu-âm ; thời khí có nhiều ít mà công dụng khác nhau.
VƯƠNG-TỬ-LUẬT nói :
tam âm tam dương có thứ nhiều khí ít huyết ; lại có thứ nhiều huyết ít khí. Lại có thứ khí huyết
ñều nhiều ; vì vậy, dùng thuốc cũng phải khác nhau.
(2).
ÂM-DƯƠNG HỆ NHẬT-NGUYỆT nói :
DẦN tức là khí sinh-dương về tháng Giêng ; chủ về kinh Thiếu-dương ở tả túc. VỊ
thuộc về tháng 6, chủ về kinh Thiếu-dương ở hữu túc. MÃO thuộc về tháng 2, chủ về Thái-dương ở tả túc. NGỌ thuộc về tháng
5, chủ về Thái-dương ở hữu túc. THÌN thuộc về tháng 3, chủ về Dương-minh ở tả túc. Tỵ thuộc về tháng 4 chủ về Dương-minh
ở hữu túc…. Ở ñó, 2 “dương” hợp cả ở trước, nên gọi là DƯƠNG-MINH.
(3).
TIỀN-LUẬN nói :
THẬN thuộc về sinh-âm của tháng 7 chủ về Thiếu-âm ở hữu túc ; SỬU thuộc tháng 12 chủ về Thiếu-
âm ở tả túc. DẬU thuộc về tháng 8, chủ về Thái-âm ở hữu túc ; TÝ thuộc về tháng 11, chủ về Thái-âm ở tả túc. TUẤT thuộc về
tháng 9, chủ về Quyết-âm ở hữu túc ; HỢI thuộc về tháng 10, chủ về Quyết-âm ở tả túc…. Ở ñó 2 Âm giao tận (ñều hết, cuối)
nên gọi là QUYẾT-ÂM.
Quyết-âm chủ về Âm tận mà Thiếu-dương thời mới nảy mầm, khí hảy còn non nớt, cho nên là Thiếu-dương ở trong Âm,
nên “thiểu khí”.
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
Hoàng-ðế hỏi :
--. Khí có nhiều ít, bịnh có thịnh suy, trị có hoãn cấp, phương có ñại tiểu… Xin cho biết cái nguyên tắc như thế
nào ?
Kỳ-Bá thưa rằng :
