17
Kỳ-Bá thưa rằng :
--. Trước, sau ñều 30 ñộ.
(1)
(1). Chương này nói về : Nhật-nguyệt vận hành, hết Hàn tới Thử ; khí của 4 mùa, do vi mà thịnh, lại do thịnh mà vi ; từ
chính mà ra duy, lại từ duy mà về chính ; hàn với ôn thay ñổi ; lương với thử khí giao. Cái khí thắng phục có thịnh có suy, theo
thời mà ñến sau ñến trước, nên có sự sớm muộn khác nhau… “
Dương có ñộng, bắt ñầu là ôn…”
thế là do “vi” mà tới “thậm”.
Như Xuân mà mạch TRẦM, Hạ mà mạch HUYỀN, Thu mà mạch SÁC,ðông mà mạch SẮC…. thế là dư khí của ðông còn giao
sang Xuân ; dư khí của Xuân còn giao sang Hạ ; dư khí của Hạ còn giao sang Thu ; dư khí của Thu còn giao sang ðông…. Thế
là do thịnh mà tới vi. – “Chính” là chính phương của Xuân, Hạ, Thu, ðông. -- “Duy”: thời kỳ giao nhau của Xuân và Hạ, của Hạ
và Thu, của Thu và ðông, của ðông và Xuân. Khí của 4 mùa do duy mà tới chính; lại do chính mà tới duy. Hàn, nhiệt, thử,
lương, các khí ñó ñều hổ giao luân chuyển với nhau mà không ngừng. ðến như “thắng ñến bịnh thời khỏi vv…” ñó là nói về
phục-khí ñã nảy nở ra từ lúc còn thắng khí. Như mùa Xuân có cái thắng thê thảm tàn tặc, ñó là Kim khí thắng Mộc. ðến mùa
Hạ có cái phục khí nóng bức như ñốt…. ñó là Hoả khí nó phục Kim. Nhưng cái hoả khí ñó nó ñã nảy mầm ngay từ thời kỳ “
bịnh
khỏi mà khó chịu”.
Thế là phục khí nó ñã sớm phát ở bản vị từ 30 ñộ. Cái khí sở phục, ñợi “thắng” hết mới thật khỏi, ñến cái
bản vị sở chủ về mùa viêm-hạ mới “thậm” (quá, nhiều, nặng). Thế là thắng khí ñến sớm, mà phục khí cũng ñến sớm vậy. Vì
vậy thắng khí thậm thời phục khí cũng nhiều ; thắng khí vi thời phục khí ít ; thắng khí hoà bình thời phục khí cũng hoà bình ;
thắng khí hư suy, thời phục khí cũng hư suy. ðó là lẽ thường của Thiên ñạo. Nếu sự phát sinh của thắng và phục không ñúng
với bản vị, sau thời mới ñến, ñó là khí thắng và phục muộn. Phàm khí sinh ra, sinh ra ngay từ khi khí giao trước như Hạ-chí
sinh ra ở cuối Xuân. Khí nó hoá lại hoá về sau khi khí giao, như Xuân-khí còn lưu hành mãi tới tháng Mạnh-hạ. Cái khí thắng
phục có thịnh suy, vì vậy có sớm muộn khác nhau. Bởi khí mà thịnh, thời nó sẽ thắng về trước bản vị sở sinh 30 ñộ ; nếu là
suy, nó sẽ lùi về sau bản vị sở hoá 30 ñộ. Như Kim khí suy mà thắng về khoảng Xuân Hạ giao nhau, thời phục khí cũng suy mà
phục về khoảng Hạ Thu giao nhau. Thế là sự thịnh suy của thắng và phục, theo khí giao của 4 mùa, mà hoặc ñến trước, hoặc
ñến sau.
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
Hoàng-ðế hỏi :
--. Mạch ứng như thế nào ?
Kỳ-Bá thưa rằng :
--. Sai cùng chính pháp, ñợi thời mà ñi
(1)
MẠCH YẾU nói : Xuân không TRẦM, Hạ không HUYỀN, ðông không SẮC, Thu không SÁC…gọi là “tứ tắc”
(2)
.
Trầm quá là bịnh, Huyền quá là bịnh, Sác quá là bịnh, Sắc quá là bịnh ; tham kiến là bịnh, phục-kiến là bịnh ; chưa
nên ñi mà ñi là bịnh ; ñã nên ñi mà chưa ñi là bịnh… nếu “phản” sẽ chết. Cho nên nói : khí nó cũng thủ tư (gìn
giữ, trông coi) như “quyền, hành” không thể sai lầm. Phàm khí của Âm dương, thanh tĩnh thời việc sinh hoá phát
triển, nhiễu ñộng thời các tật bịnh gây nên. Chính là nghĩa ñó.
(3)
(1). “Chính” là chính-vị của 4 mùa. Về mạch, ñã nói chính pháp của 4 mùa, mà trước sau cùng gia. – “
ðợi thời mà ñi
…” tức
là ñợi hết 30 ñộ mới thôi. Như mạch TRẦM ở mùa Xuân, thế là còn thuộc cái khí giao của mùa ðông. Vậy phải qua hết 30 ngày
của tháng Giêng, khí ñó Xuân-khí mới một mình tư lịnh.
(2). “Tứ tắc” tức là khí của 4 mùa bị vít lấp.
(3). Khí của 4 mùa, thịnh về thời kỳ chủ vị, mà “vi” ở lúc mới sinh, “suy” ở lúc giao hoá. Vì vậy nên “thậm” thời mắc bịnh. –
“Tham kiến…” tức như Xuân-sơ mà mạch TRẦM và HUYỀN ñều thấy ; Hạ-sơ mà HUYỀN và SÁC ñều thấy vv… “phục kiến…” là
ñã ñi rồi mà lại thấy. – “
chưa nên ñi mà ñã ñi
…” tức là chưa ñủ 30 ñộ mà ñã ñi ; “
nên ñi mà chưa ñi
…” thế là ñã qua 30 ngày
mà vẫn không ñi. “Phản” là nói 4 mùa mà lại (phản) thấy cái mạch tặc hại. – “
Cho nên nói vv
…” tức là nói về khí của 4 mùa,
“thủ” ở bản vị, “tư” ở khí giao, như “quyền, hành” không thể sai lệch… “sinh hoá” tức là sinh ra trước mà hoá ở sau.
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
Hoàng-ðế hỏi :
--. PHÂN với CHÍ như thế nào ?
Kỳ-Bá thưa rằng :
--. Khí chí (ñến) gọi là CHÍ ; khí phân (chia) gọi là PHÂN. Chí thời khí “ñồng”, phân thời khí “dị”. ðó là chính-kỷ
của Trời-ñất.
(1)
(1). “Khí chí” tức như Hạ-chí, ðông-chí. – “Khí phân” tức như Xuân-phân, Thu-phân… Nói về thời kỳ “2 chí” ñều thuộc về
cái khí hàn, thử, âm dương. Về thời kỳ “khí phân” thời có khí ôn lương, không giống nhau.
