19
Hoàng-ðế hỏi :
--. Không chuyên về một việc ñiều khí… Nhưng dược-vị có thứ ñộc, có thứ không ñộc, nên dùng thứ nào
trước, thứ nào sau… Xin cho biết rõ ?
Kỳ-Bá thưa rằng :
--. Dù có ñộc, dù không ñộc, chỉ chú ý về cái năng lực làm chủ, do ñó mà chế tễ cho lớn, nhỏ, vừa ñủ ñộ….
Hoàng-ðế hỏi :
--. Xin cho biết “CHẾ” thế nào ?
Kỳ-Bá thưa rằng :
--. Quân 1, thần 2, ñó là chế nhỏ ; quân một, thần 3, tá 5 là chế hạng Trung ; quân 1, thần 3, tá 9 là chế hạng
ðại.
Bịnh Hàn thời trị bằng nhiệt ; bịnh nhiệt thời trị bằng hàn ; bịnh vi thời dùng phép nghịch ; bịnh thậm thời
dùng phép tùng ; bịnh kiên thời tước (như ñẽo, xén) ñi ; là khách thời trừ ñi. Lao thời dùng phép ñể ôn ; kết thời
dùng phép ñể tán ; lưu thời dùng phép ñể công ; táo thời dùng phép ñể nhuận (nhu cũng thế) ; cấp thời làm cho
hoãn ; tán thời làm cho thâu ; tổn thời làm cho ích ; giật thời làm cho hành ; kinh thời làm cho bình…. Hoặc làm
cho thượng (dẫn lên), hoặc làm cho hạ (dẫn xuống) ; hoặc ma (xoa bóp) ; hoặc dục (tắm, ngâm) ; hoặc bách (dồn
vào) ; hoặc hiếp (cướp bỏ bịnh ñi, một phương pháp mãnh liệt) ; hoặc khai ; hoặc phát… ñều làm cho ñúng “mực”
thì thôi.
Hoàng-ðế hỏi :
--. Khí ñiều mà ñược, như thế nào ?
Kỳ-Bá thưa rằng :
--. Hoặc nghịch, hoặc tùng ; hoặc tùng mà nghịch, hoặc nghịch mà tùng…. Xơ thông cho khí ñược ñiều hoà,
ñó là ñạo chính.
(1)
Hoàng-ðế hỏi :
--. Thế nào là nghịch, tùng ?
Kỳ-Bá thưa rằng :
--. Nghịch là chính trị, tùng là phản trị. Theo ít, theo nhiều, cốt xem ở lúc làm việc ra làm sao ?
Hoàng-ðế hỏi :
--. Phản trị là thế nào ?
Kỳ-Bá thưa rằng :
--. Dùng nhiệt vì hàn, dùng hàn vì nhiệt ; dùng tắc vì tắc, dùng thông vì thông. Phải phục cái sở-chủ mà trước
cái sở-nhân. Lúc bắt ñầu thời ñồng, khi về sau thời dị ; có thể làm cho phá chứng tích ; có thể làm cho vỡ chứng
rắn ; có thể khiến cho khí hoà, có thể khiến cho bịnh khỏi.
(2)
(1). “
Khí ñiều hoà mà ñược”
tức là biết “ñược” cái ñạo “nghịch, tùng” mà làm cho nó ñiều hoà. Như khí nó “tùng” về
thượng hạ, thời nên “nghịch” lại ; nếu nghịch với thượng hạ, thời nên tùng ñi. Bởi Dương-khí ở trên, Âm-khí ở dưới, như thế là
“khí tùng” (tức thuận). dương-khí hành trở xuống, âm-khí hành trở lên, thế là “khí nghịch”. Như thế thời khí thể nào cũng phải
tùng, mà lại không thể không nghịch. Vì vậy, nên khí nó tùng, thời ta nghịch mà tùng. Nếu khí nghịch, thời ta tùng mà nghịch.
Khiến cho khí âm dương trên dưới ñiều hoà. Thế là phương pháp ñiều khí.
(2). “
Dùng tắc vì tắc
” như : các chứng nôn oẹ, thổ ra nước chua… là do nhiệt tà kiên tích ở trong, mà nghẽn tắc lên trên
liền theo ñó mà làm cho nó thương dũng (vọt lên, tức là lại cho thổ thêm)… ñó tức là dùng tắc vì tắc, mà có thể phá ñược tích.
Lại như chứng bạo-chú, hạ bách, cũng là do nhiệt tà kiên tích ở trong mà thông tiết xuống dưới, liền theo ñó mà làm cho hạ
tiết (dùng thuốc hạ cho tả xuống). ðó tức là “
dùng thông vì thông
” mà có thể làm cho vỡ ñược rắn. – Phải dẹp bỏ hẳn cái chủ
bịnh, mà trước từ cái sở nhân (nguyên nhân bởi ñâu mà sinh bịnh) thời có thể khiến cho khí hoà, mà bịnh sẽ khỏi.
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
Hoàng-ðế hỏi :
--. Bịnh phát sinh trong ngoài như thế nào ?
Kỳ-Bá thưa rằng :
--. Bịnh từ trong phát ra ngoài, thời phải ñiều trị ở bên trong ; bịnh từ ngoài phạm vào trong, thời ñiều trị ở
bên ngoài. Từ bên trong phát ra bên ngoài, mà thịnh ở bên ngoài, trước ñiều trị bên trong, rồi sau ñiều trị ra bên
ngoài. Từ bên ngoài phạm vào bên trong, mà thịnh ở bên trong ; trước ñiều trị bên ngoài rồi sau ñiều trị bên
trong. Nếu trong ngoài không liên lạc với nhau, thời trị chủ bịnh.
Hoàng-ðế hỏi :
--. Về chứng Hoả-nhiệt, lại ố Hàn, phát nhiệt, có cái trạng chứng như NGƯỢC. Hoặc mỗi ngày phát một lần ;
hoặc cách vài ngày lại phát ; ñó là cớ sao ?
Kỳ-Bá thưa rằng :
--. ðó là do cái khí thắng phục, cái thời hội ngộ, có nhiều ít khác nhau. Âm-khí nhiều mà Dương-khí ít, thời cái
ngày phát bịnh xa. Dương-khí nhiều, Âm-khí ít, thời cái ngày phát bịnh gần. ðó là do thắng với phục cùng xen
nhau và cái tiết thứ của sự thịnh suy nó phát ra như vậy. Về chứng NGƯỢC cũng cùng chung một nguyên tắc.
(1)
