9. Nét sô
Nét sô là để phô bày cái chất của bề mặt. Vì núi có nhiều hình dạng, nên
bề mặt của chúng cũng khác nhau. Người ta chỉ nói đến các nét sô mà
không nhắc đến một bề mặt nào cụ thể. Cho nên các nét sô ấy chẳng liên
quan gì đến núi. Cũng có một số nét sô tả đá và đất, dùng khi cần tả bề mặt
của chúng, nhưng những nét sô này chưa tả được những bề mặt tự nhiên
thực sự của núi. Tên gọi khác nhau của các đỉnh núi cho thấy những hình
dạng khác nhau và những bề mặt khác nhau của chúng. Cho nên có các loại
nét sô khác nhau để tả chất bề mặt các ngọn núi này, ví dụ như nét “sô mây
cuộn”, “sô rìu cắt”, “sô xẻ tà”, “sô dây chùng”, “sô mặt ma”, “sô đầu lâu”,
“sô đống củi”, “sô hạt vừng”, “sô vàng-thanh thiên”, “sô bột ngọc”, “sô lỗ
đạn”, “sô sỏi cuội”, “sô vô cốt (không xương)”. Đây là những nét sô khác
nhau. Chúng phải biến đổi theo yêu cầu của khối và bề mặt các ngọn núi, và
cả hai, tức là nét vẽ và bản chất của bề mặt thực tế mà nó mô tả, có một
quan hệ nội tại với nhau. Những ngọn núi có khối khác nhau tùy theo cấu
trúc hình thành riêng của chúng. Cứ xem các tên gọi của chúng thì thấy:
Ngọn Lõi Trời, Ngọn Sao Sáng, Ngọn Hoa Sen, Ngọn Tiên Nữ, Ngọn Năm
Ông Lão, Ngọn Bảy Hiền Giả, Ngọn Sân Mây, Ngọn Sư Tử, Ngọn Lưỡi
Liềm, Ngọn Bánh Xe Vàng, Ngọn Bát Hương, Ngọn Tiểu Hoa, Ngọn Bạch
Kiềng, Ngọn Cò Đậu. Những ngọn núi có tên như thế đều là theo với hình
dáng của chúng, và các nét vẽ tả chất bề mặt của chúng cần phải sô theo
cho đúng. Tuy nhiên, tại thời điểm vẽ tranh, không ai có thì giờ nghĩ đến
một loại nét nào cụ thể phải dùng. Nét này theo nét kia, tất cả đều sô theo
cái lý, cái qui luật nội tại quyết định sự sinh tồn của ngọn núi ấy. Chuyển
động của nét vẽ diễn đạt được bản chất của tất cả.
Có như vậy mới bắt nắm được sự sống và chuyển động của núi sông, và
phương pháp để gợi tả thể chất của bề mặt không thay đổi theo trường phái.
Sự sống và chuyển động của núi sông như vậy là được chứa chất vào tranh;
cái thần chủ đạo của một bức tranh là nằm ở mực, và sự sống của mực nằm
trong tài điều khiển của họa sỹ. Người dụng mực lão luyện sẽ tạo được ấn
tượng về một nội tạng đặc chắc và một mặt ngoài khoáng họat. Vậy nên qua
