thành hình nổi bật rồi. Vẽ tiếp bằng các nét bút thật khô, ngắn, qua những
chỗ sô, để tăng độ sẫm. Thế gọi là thát (đưa nét bút nhanh và ngắn). Bây
giờ, đá có vẻ đã có biểu hiện. Cuối cùng, lấy một bút thật khô và sẫm điểm
các chỗ phải nhấn trên toàn bộ để làm nổi rõ bề mặt, hoàn toàn theo ý đồ
của họa sỹ. Đến lúc này, chuyển động của bút, nơi đầu bút bắt đầu tiếp xúc
với mặt giấy và nơi nó được nhấc lên, phải thật rõ ràng rành mạch, không
được yếu đuối hoặc ngập ngừng. Lấy mực nhạt đè lên trên mực sẫm thì
nhòe, còn mực sẫm đè lên nhạt thì được tương phản đẹp. Cho nên phải lấy
sẫm đè nhạt, không được làm ngược lại. Thế gọi là phép bạt mực. Hiệu quả
của nó là có được cái rõ ràng mà nét không bị cứng, êm mượt mà không bị
nhòe. Được vậy mới gọi là có bút ung, nghĩa là các nét bút hòa được với
nhau.
Cho đến giờ mới chỉ là ngầm nhắc đến phép dụng mực. Ta sẽ nói kỹ hơn,
để thấy được dụng bút và dụng mực quan hệ khăng khít với nhau như thế
nào. Mực phải được bút đưa dần dần lên giấy, nếu không thì nó chỉ là một
vết đen mà thôi. Khi đưa thật mỏng, nó hầu như không nhìn thấy, giống như
một màn sương. Lúc đưa thật đặc, nó ánh lên lóng lánh như mắt nhìn. Đưa
bằng bút khô, nó ẩn hiện khôn lường kì lạ. Đưa bằng bút ướt, nó như nhẫy
nhụa màu sắc. Có như thế, mực mới có thể trong như nước hồ thu, óng ánh
như núi vào xuân, rực rỡ như hoa buổi sớm và thanh tú như cỏ mịn ngoài
vườn. Nó sẽ còn mãi cái sắc lóng lánh đẹp đẽ qua năm tháng, ngay cả đến
khi thời gian đã ăn mòn lần lụa bên dưới nó. Cái biến ảo vô cùng của mực
tồn trường, và người họa sỹ cùng tồn trường với nó. Người xem mãi mãi
say đắm là nhờ cái phẩm chất cởi mở và hấp dẫn của nó. Thế gọi là mực
hóa, cái sức biến cải vô biên của mực vậy.
Dụng mực không thể tách rời dụng bút. Ngọn bút đi bất kỳ nơi nào ta
muốn nó phải tới. Không có nét bút, bức tranh sẽ thiếu sức mạnh cốt giá
của nó, như thường thấy trong những họa phái mới sau này. Lúc đầu, mực
chưa hoàn toàn cách biệt nét bút, nhưng chúng đã có vẻ không có quan hệ
gì với nhau, và người ta chỉ dùng đến mực để giúp dựng tiếp bức tranh ở
những nơi chưa có các nét bút đã đi tới mà thôi. Sau này, hậu thế quên hẳn
