cho thấy việc bố cục chung là rất khó. Ngay cả cổ nhân cũng rất thận trọng
việc ấy.
Tất nhiên sông núi có hàng ngàn vạn, không thể đủ sức nghiên cứu và
thưởng ngoạn cho khắp được. Nhưng trong một bức tranh, cái quan trọng là
cách bố trí toàn cục, mà Hán tự gọi là khai-hậu, nghĩa là “mở ra-đóng vào”
(của toàn cục); cũng giống như cái chủ đề xuyên suốt của một tác phẩm văn
học. Trong lòng cái chủ đề xuyên suốt ấy, lại có chủ đề chính và các chủ đề
phụ, những chuyển tiếp, phát triển, những đoạn bỏ lửng và những hàm ý
không nói ra khiến người đọc phải suy tưởng. Nó giống như văn xuôi của
Tô Đông Pha dài hàng hơn vạn chữ mà người xem đọc đến cuối vẫn còn
không muốn đặt sách xuống. Cùng là phương pháp đó cả. Hiểu được điều
này thì vẽ được tranh khổ lớn.
Trong tranh cuốn trục (tranh khổ lớn), trái núi cao nhất gọi là núi chính,
bên dưới nó là nhiều vách nhiều vực hình thù kích cỡ khác nhau, sắp xếp
thành một tổng thể nhất quán sao cho ngay cả những phần xa nhất cũng có
liên lạc, như thể là một con rắn xanh chỗ ẩn chỗ hiện vậy. Cái cây cao nhất
gọi là “cây chủ”. Bên trên nó là những cánh rừng trải dài chỗ rậm chỗ thưa,
nơi già nơi trẻ. Những yếu tố này phải nhỏ dần khi ra xa nhưng vẫn hoàn
toàn liên lạc với nhau. Cách thể hiện phải linh hoạt theo với yêu cầu của
từng chỗ từng nơi. Những điểm kết nối phải rõ ràng. Tránh được cái đều
đều buồn tẻ trong thể hiện, những chỗ nối kết yếu đuối lỏng lẻo và không rõ
ràng, và bằng việc luyện tập hàng ngày, họa sỹ sẽ phát triển được khả năng
sáng tạo và tìm được con đường tự nhiên trong thể hiện. Lúc ấy, cách nhìn
và kết quả sẽ tươi mới. Bất kỳ bức tranh nào cũng phải được bắt đầu với ý
thức và mục tiêu như thế. Dần dần, họa sỹ sẽ có khả năng bố cục và thể
hiện với tỉ lệ và các chi tiết đúng mà vẫn hoàn toàn tự do khoáng hoạt.
Về phương diện nào đó, hội họa cũng giống như đánh cờ. Kỳ thủ hạng
trung thường cố sức ăn quân nhưng lại để thua ở thế cờ toàn cục. Tay chơi
thượng hạng không dấn cũng không nhường, mà từ đầu đến cuối không đi
ẩu một nước cờ nào. Vẽ tranh cũng vậy. Mặc dù họa sỹ làm việc một mình,
cái mà anh ta hướng đến và cố hết sức để đạt được cũng giống như việc đấu
