9. Trường phái và Phong cách
Khí hậu khác nhau tùy các vùng địa lý, và con người cũng vậy. Ở phương
Nam, phong cảnh thuần hòa êm dịu, người ở đó ai thấm nhuần được những
cái hay nhất của thổ ngơi bao giờ cũng thanh tao phúc hậu, còn người
không điều hòa được với trời đất thì thường chất chưởng nông nổi. Ở
phương Bắc, địa thế hiểm trở, người hay thì ngay thẳng bộc trực, kẻ dở thì
sắt đá bặm trợn. Đó đều là tự nhiên. Trong hội họa, cái khác nhau trong tâm
tính ấy bộc lộ thành Nam Phái và Bắc Phái. Không nhất thiết phái nào hơn
phái nào, nhưng trong nội bộ mỗi phái đều thấy hai loại họa sỹ có tư chất
chính thống hoặc chất chưởng kia. Rõ ràng, giá trị nghệ thuật của họ phụ
thuộc rạch ròi vào văn hóa cá nhân của họ.
Hơn nữa, có hai tầng lớp không thể phân theo Nam hoặc Bắc. Một số
người Bắc có tâm tính của người Nam và một số người Nam có tâm tính
của người Bắc. Một số khác biệt là do tập nhiễm mà có, ví dụ con học cha,
trò học thầy.
Nam Phái có vẻ xuất sắc về không khí văn hóa, phong thái thoải mái dễ
dàng và lòng đắm say những sự bình dị hài hòa. Cho nên trong số những tác
phẩm cổ điển được thẩm định là “thượng phẩm”, ta thấy phần lớn đều xuất
xứ từ phía nam sông Dương Tử. Những phẩm chất hào hùng và đáng sợ của
miền Bắc là rất ấn tượng, nhưng khi để chúng cạnh những bức văn nhân
họa và gươm đàn của giới văn nhân, chúng có vẻ như lạc lõng. Cho nên cái
hay nhất của xứ Bắc cũng chỉ nên coi là “nhị phẩm” mà thôi. Tuy nhiên,
khi một họa sỹ xứ Bắc, mặc dù tâm tính thổ ngơi như thế, lại mang lòng yêu
những điều thanh tao tuyệt hảo và được văn hóa cổ điển thuần dưỡng qua
sách vở, anh ta vẫn bộc lộ nét văn hóa thanh tao ấy trong phong cách hào
hùng dữ dội của mình. Người như thế không thể gọi là của Nam Phái. Nghệ
thuật hội họa bắt đầu bằng việc học hỏi các nguyên tắc cơ bản, rồi đến việc
chỉnh sửa những khuynh hướng sai lầm, và kết thúc bằng một phẩm chất
văn hóa ấm áp làm dịu được hết những góc cạnh xù xì của tinh thần, giúp
cho họa sỹ đến gần được với tiêu chuẩn cổ điển. Những vấn đề phong phú
đa dạng như phong cách thì đều phụ thuộc vào tài năng. Còn một họa sỹ
