thăng hoa cao nhã. Khi đạt được cái cao nhã đến mức ấy, họa sỹ đã vượt
qua ngưỡng phải tranh cãi né tránh thô lậu ra sao và tu tập cái thanh cao thế
nào.
Hạng phàm nhân, từ lâu đã lạc trong việc đếm xu điểm bạc, làm sao
không khỏi xa lạ với việc thưởng thức văn hóa. Nhưng cũng có những
người không thể bỏ những lo toan thường tình mà lại muốn ra vẻ có văn
hóa. Những người ấy đừng bao giờ học vẽ. Hoàng Sơn Cố (thế kỷ 11) nói
rất hay rằng, “Mọi thứ đều có thể chữa trị, trừ tính thô lậu bẩm sinh,” bởi lẽ
nó bắt rễ sâu trong nhân cách vậy. Từ thủa ấu thơ, những gì con người thấy
và cảm là những ước muốn của thể xác. Tuổi đến trường, anh ta học những
cách khôn khéo để thành công và có quyền lực, hoặc những khoái lạc của
ngũ quan. Đến lúc vào đời và tuổi trưởng thành, đầu óc anh ta lại vướng
bận với những hoạt động xã hội và những cách làm sao sống được với mọi
người. Cái thô lậu trong tinh thần như thế bắt rễ chắc chắn trong tính cách
của anh ta và không có cách gì loại bỏ được. Rồi có một ngày anh ta nghĩ
phải chơi văn hóa mới được. Và anh ta bắt đầu bôi mực bôi màu, vừa làm
vừa nói, “Đây là nét sô rìu chém này, còn kia là nét sô tà áo này.” Rồi lại
bảo, “Cái này giống Đổng Nguyên và Cự Nhiên, cái kia giống Nghê Toản
và Hoàng Công Vọng.” Các họa sỹ nghèo chìm đắm trong việc kiếm sống,
và quá hăng hái vẽ những thứ đang là thị hiếu hợp thời. Họ không có thời
gian bàn đến những nguyên tắc chân chính của hội họa. Đám người khá giả
thì thay nhau cầm bút nhúng mực. Họ chẳng có cơ bản gì, nhưng lại bắt đầu
tự cao tự đại. Người hiểu nghệ thuật thì im lặng, nhưng bọn nịnh bợ bắt đầu
lên tiếng bày tỏ chúng có ấn tượng thế nào về tác phẩm của họ. Tất cả bọn
người ấy đều rơi vào hoàn cảnh không thể có cách gì tu thân tự tiến, mặc dù
một số họ có tiềm ẩn tài năng.
Lại có loại khác nữa – những người trí giả có năng khiếu lấy hội họa làm
tiêu khiển. Họ có thể sáng tạo được những tác phẩm đẹp, nhưng vì không
được đào tạo đúng đắn về các nguyên tắc cơ bản, thường rơi vào tình trạng
thiếu đường lối nhất quán rõ ràng. Họ hào hoa, nhưng hào hoa một cách
chất chưởng. Trong khi đó, lại có loại người đã từng theo thầy học tập, có
