11. Giá trị nội tại
Phàm mọi vật tồn trường đều có giá trị nội tại, không phải chỉ có bề
ngoài đẹp mà thôi. Người ta luôn thích làm những vật ưa nhìn khiến người
khác hài lòng. Đổi lại, họa sỹ lại sướng được những lời khen ngợi. Cứ thế
thành cái vòng luẩn quẩn, cho đến khi bệnh thành nan y.
Người học nghiêm túc phải tìm cho ra cổ nhân sáng tác dựa trên những
nền tảng gì. Hãy nghiên cứu cẩn thận mức độ trưởng thành (độ chín) trong
bút pháp, cách tạo dựng sắc độ bằng dụng-mực, nhịp điệu và không khí,
trên dưới liên quan với nhau ra sao, các phần bố cục được phân định rõ ràng
thế nào, sương mù, núi non, rừng cây tương phản với nhau ra sao, cùng các
mối tương quan khối-mảng, đặc-rỗng, sáng-tối. Lại nữa, hãy quan sát dáng
dấp tương hỗ của núi và đỉnh núi, vẻ tranh giành và nhường nhịn giữa cây
cối với nhau, những phản chiếu của các bờ cát và những khoảng đầm lầy –
rồi thì làng mạc được định vị trong tranh ra sao, nhà cửa đan xen nhau thế
nào, và cả thái độ nhàn tản của các nhân vật trong tranh, cách sắp xếp đồ
đạc, lối đi của sông, hướng chảy của suối, đường đi lối lại của xe cộ và cầu
cống, vân vân. Người học sẽ đến lúc cảm thấy rằng bản thân mình chắc
không thể bố trí mọi vật hợp tình hợp lí như thế. Lúc ấy mới có thể bắt đầu
sao chép, không lo không thể bắt chước được cổ nhân, mà chỉ tìm xem
mình thua cổ nhân chính xác là ở điểm nào. Một thời gian dài làm thế, sẽ
tạo được cái gọi là “nền tảng” cho mình.
Nói một cách giản dị, đó chỉ là vấn đề tìm cho ra cái giá trị cơ bản và
quên đi cái vẻ xinh đẹp bên ngoài. Bởi lẽ cái đẹp bên ngoài rất dễ thấy.
Người ta thấy nó, nhưng không thể thấy bên dưới nó để xem có thiếu cái
giá trị cơ bản kia không. Thể chất của giá trị đích thực bao giờ cũng ở bên
dưới mọi vật, không thể nhìn thấy, trừ người nghệ sỹ. Cho nên cái đẹp bên
ngoài có thể được công chúng hoan nghênh một thời gian, còn cái giá trị
nội tại sẽ được người hiểu biết thưởng thức mãi mãi.
Rõ ràng là người học vẽ đừng bao giờ chỉ tìm kiếm các hiệu quả bên
ngoài mà bỏ quên thể chất bên trong. Ngoài ra, hiệu quả phô trương sẽ sinh
