IV
Vấn đề các nghệ sỹ chịu ảnh hưởng lẫn của nhau luôn là một chủ đề thú
vị. Các văn cảo Trung Hoa đặc biệt đầy rẫy các thông tin loại này. Người ta
thường bảo nghệ sỹ Mỗ này đã “sư” nghệ sỹ Mỗ khác. Theo nghĩa đen,
“sư” có nghĩa là “lấy ai đó làm sư phụ”. Phương Tây thì bảo là “học với
thầy” nào đó. Nhưng tiếng Trung Quốc thì “sư” lại có nghĩa là “noi theo” ai
đó, tu dưỡng để mình có phong cách giống như hoặc đạt được những gì mà
người kia đã đạt được, chứ không nhất thiết là “theo học” trực tiếp người
kia. Do vậy, nói đơn giản ra thì là nghệ sỹ Mỗ kia cố sao chép và cố tình bắt
chước cho được nghệ sỹ Mỗ nọ, dù là cổ nhân hay là đồng tuế. Bản thân
các họa sỹ cũng thường tự xưng đã cố tình chọn một họa sỹ tiền bối nào đó
làm chuẩn mực. Điều này hàm ý họ phải nghiên cứu rất kỹ phong cách và
kỹ thuật của bậc sư phụ đó.
Thái độ tôn thờ tiền bối là không thể thắc mắc và luôn được coi là đương
nhiên. Sao chép hình mẫu của tiền bối là một phần nội dung huấn luyện hội
họa ngay từ thế kỷ thứ 4, quan trọng đến nỗi Tạ Hách (Trích đoạn 7) đã
phải đưa “sao chép” vào thành khuôn phép thứ 6 của “lục pháp”. Thực ra,
không nên coi “sao chép” là một chuẩn của hội họa, ngang hàng với “khí-
vận sinh-động”, “bố cục” hoặc “bút pháp”. Kinh Hạo (Trích đoạn 10) đã bỏ
hẳn yếu tố sao chép trong danh mục “Lục yếu” (6 thiết yếu) trong hội họa
của ông. Nhưng tinh thần sao chép thật sự đáng làm cho ta phải kinh hoàng.
Cứ như thể là các họa sỹ ở Paris không nên ngồi vẽ bên bờ sông Seine hoặc
vẽ thiên nhiên ở Fontainebleau, mà phải suốt ngày ngồi trong bảo tàng
Louvre và sao chép các bức tranh thời Phục Hưng vậy. Một nhà phê bình
mà dám khuyên các họa sỹ nên “nhìn các quả núi thật ở ngoài kia” đã là
một sự cả gan. Nhưng phải nói là không thể cả gan bằng chuyện cả một thế
hệ họa sỹ có thể hùa nhau lấy một cá nhân nào đó ra làm mẫu mực để tha
hồ bắt chước và nhại lại, như trường hợp giới hội họa thế kỷ 17 tôn thờ
Hoàng Công Vọng chẳng hạn. Hậu quả thật chết người.
Trong biểu đồ ở trang sau, tôi cố vẽ rõ những ảnh hưởng như vậy. Phải
nhớ rằng một nghệ sỹ không bao giờ nên sao chép chỉ một nghệ sỹ khác.
