gọi là tuyền; cái giống một đỉnh núi trong một dãy nhưng nhô cao hẳn lên
gọi là lĩnh; chỗ đất trải dài trong một bình nguyên phẳng phiu gọi là bàn.
Đó là một vài tên gọi cơ bản.
Về phong cảnh, trước hết hãy xem cái ấn tượng chung (khí dạng), rồi sau
đó cảm nhận xem sắc thái của bức tranh rõ ràng hoặc cô đọng đến đâu. Núi
“chủ” núi “khách” phải có dáng dấp chào hỏi và quan hệ thích đáng. Số
lượng các đỉnh núi phải tạo được dáng đường bệ. Quá nhiều thì rối. Quá ít
thì lỏng lẻo. Nên trung dung vừa phải, lớp lang xa gần rõ ràng. Núi xa
không nên liền với núi gần ở đằng trước, nước xa cũng không được thông
với nước ở kề. Đền, miếu, nhà, lều, có thể đặt trên những núi lui ở trung
cảnh; một cây cầu nhỏ có thể bắc qua một khe sâu. Những lối đi trên núi có
thể được tô điểm bằng cây rừng xung quanh; một con đò xưa có thể cắm
sào nơi tận cùng bờ nước. Nơi nước cập bờ có thể vẽ rừng cây mù sương;
còn nơi mặt nước mênh mang không bờ bến thì có thể đặt vài con thuyền
buồm lên đó. Cây cổ thụ có thể vẽ mọc trên tảng đá cheo leo, thấy rõ cả
đám rễ sần sùi và những cành leo xoắn xuýt. Gần vách núi dựng đứng bên
bờ sông, vẽ các tảng đá xếp theo chiều nghiêng và cho thấy các ngấn nước
cao thấp còn hằn trên đó.
Về cây: những cây ở xa thì phẳng và mờ, còn cây cận cảnh phải cao và
đậm nhạt tương phản rõ ràng. Cây có lá thì vẽ cành phớt nhẹ, cây không lá
vẽ cành sắc nét và cứng cáp. Thân loài trắc bá vẽ những nét như vẩy cá, còn
vỏ loài thông có tán vẽ những nét lượn xoắn. Trên đất, thân cây mọc lên
thẳng đứng và rễ đâm sâu; trên đá, thân cây mọc uốn vặn kỳ dị. Cây rất già
có nhiều đoạn vặn vẹo và có vẻ như đang khô héo, còn rừng mùa đông phải
thưa thớt vắng vẻ.
Khi trời mưa, trời đất trông nhòa vào làm một. Ngày gió không mưa thì
vẽ có các cành cây uốn rạp theo chiều gió; ngày mưa không gió thì ngọn
cây trĩu xuống, bộ hành che ô và ngư phủ khoác áo tơi. Cảnh vừa tạnh mưa
và quang quẻ thì trời màu xanh. Ngày có sương mù mà vẫn sáng thì núi có
màu xanh lá cây rất đặc biệt. Hoàng hôn thì các tia sáng chiếu nghiêng.
