Danh sách họa sỹ (không dịch)
Luận bàn về sáu phép tắc của hội họa
Tạ Hách từ xưa đã nói: “Vậy sáu phép tắc đó là những gì? Thứ nhất, phải
tạo được sắc thái và không khí sống động như thật; thứ hai, dựng được cấu
trúc bằng nét bút; thứ ba, tả được hình tướng thật của sự vật; thứ tư, màu
sắc cho thích hợp; thứ năm, bố cục; và thứ sáu, sao chép”. Ta xin mạo muội
có vài lời bàn luận như sau:
Các họa sỹ bậc thầy đôi khi có thể thay đổi nét giống thực bên ngoài để
làm lộ cái tính cách bên trong (cốt khí). Họ tìm kiếm một cái gì đó bên kia
cái giống thực bề ngoài. Thường nhân khó có thể hiểu được điều này. Tranh
mới bây giờ thường vẽ rất giống, mà lại thiếu sinh động. Nếu đã muốn nắm
bắt cái không khí sinh động, thì cái giống kia chỉ là cái hàm chứa trong
tranh mà thôi. Tranh vẽ thời xưa rất kiệm nét mà vẫn làm hiển lộ được cái
thanh khí và thần khí duyên dáng của thiên nhiên, như trong tranh của Cố
Khải Chi và Lục Thám Vi. Sau này, tranh vẽ đi vào chi tiết tế vi và đẹp đẽ,
như trong tranh của Triển Tử Kiền và Trịnh Pháp Sỹ. Còn người đương đại
thì khôn ngoan sáng láng và muốn thành đạt đủ mọi thứ, nên tranh vẽ thành
hỗn loạn và vô nghĩa, chỉ đáng coi là đồ thủ công mỹ nghệ mà thôi.
Phàm đã vẽ cái gì tức là phải vẽ cho đúng cái đó, nhưng cái đúng, cái
giống ấy là ở cốt khí của đối tượng, mà cả cốt khí lẫn hình thức giống bên
ngoài đều phải từ nhận thức của họa sỹ mà ra, để cuối cùng hiển lộ trên mặt
tranh qua nét bút. Cho nên thường đã giỏi vẽ ắt là giỏi thư pháp.
Dù sao, các phu nhân ngày xưa thực sự có ngón tay thon thả hơn và đều
mặc áo bó chẽn lấy ngực; ngựa ngày xưa mõm nhọn hơn và thân nhỏ hơn;
nhà cửa ngày xưa đơn giản và khắc khổ hơn, và xiêm áo xưa dài rộng thùng
thình với những đường nét bay bướm hơn. Cho nên tranh vẽ xưa khác với
tranh vẽ nay không phải chỉ ở thần thái và dáng dấp, mà vì chính đối tượng
vẽ cũng khác nhau rồi. Còn như với nhà cửa, cây cối, đất đá, xe cộ và đồ
đạc thì không lo truyền đạt sinh khí vận động, mà chỉ cần chú ý phương
hướng và đặt nét cho thích hợp. Cố Khải Chi nói rất phải, rằng “trong
