thịt; nét đứt gẫy rời rạc là thiếu gân; còn vẻ xinh xắn đơn thuần là thiếu nét
xương vậy.
“Có hai loại lỗi, nhìn thấy và không nhìn thấy. Những lỗi nhìn thấy được
là kiểu như vẽ hoa trái mùa, nhà quá nhỏ so với người, cây cối cao hơn núi,
hoặc cầu không bắc sang đến bờ – là những lỗi thuộc về kích thước, có thể
sửa được. Những lỗi không nhìn thấy được thì như là thiếu thần khí hoặc
hoàn toàn biến dạng. Mực dùng rất nhiều, mà sự vật vẫn chết dí trên mặt
tranh. Những lỗi này không thể sửa được.
“Ngươi thích vẽ mây, rừng, núi và sông. Ngươi phải hiểu cho rõ tại sao
mọi vật lại có những vẻ khác nhau như thế. Tỉ như cây, mỗi loài đều mọc ra
khác nhau tùy bản chất của chúng. Thông bách tán mọc thẳng không vặn
vẹo, không quá gần nhau, cũng không quá rải rác, không phải xanh lục mà
cũng không phải thanh thiên. Chúng mọc thẳng đứng, lên đến một độ cao
nhất định thì cành vươn xuống phía dưới, như thể đung đưa, không chạm
đất, và nằm theo thứ tự trên dưới lần lượt. Cũng như thể là tinh thần của
quân tử vậy. Có người vẽ bách tán có thân vặn vẹo và cành lá rậm rạp. Ấy
là không đúng với cái thần và cách của bách tán. Còn thông reo thì luôn vặn
vẹo, nhiều cành đan chéo nhau. Chúng vặn vẹo có thể thức hẳn hoi, và mọc
theo hướng mặt trời. Tán lá nó hình như dây tao đôi và cành như sợi đay.
Nhưng vẽ thông reo mà như rắn nằm trên giấy thì hỏng. Những cây khác
như tùng, sồi, du, liễu, dâu… loài nào cũng có dáng dấp riêng. Hiểu được
chúng đâu phải ngày một ngày hai mà được.
“Hình tướng của phong cảnh là do nhiều luồng thiên lực mà có. Núi có
đỉnh nhọn, đỉnh bằng, đỉnh tròn, nối với nhau thành rặng, lại có khe, có vực,
có vách treo leo, có thung có lũng với những lối mòn chạy qua, những nơi
hiểm trở không vết chân người, rồi những khe suối và sông ngòi. Đỉnh núi
có hình thù khác nhau, nhưng cả rặng núi phải cùng chuyển theo một đường
liên tục. Rừng và suối chỉ thấy lấp ló nơi này nơi kia. Vẽ phong cảnh mà
thiếu những yếu tố đó thì chưa được, cũng chẳng khác gì vẽ nước mà dùng
nét rối loạn, đứt gẫy, hoặc không gợi được con sóng và bạc đầu vậy. Mây và
mù nặng nhẹ ra sao là tùy từng lúc, và chúng đều bồng bềnh theo luồng khí
