nó lục lạo từ trên xuống dưới. Trần nhà, cống rãnh, bất cứ chỗ nào chúng nghi ngờ là lục lạo, nhưng
không thấy có gì đáng nghi ngờ cả. Tiền bạc thì cha tôi chỉ có năm ba đồng, sổ sách thì chỉ có tiền gởi
về nhà cho ông bà nội tôi, cùng tên thuốc men mua ở tiệm thuốc tây vì bà tôi bị suyễn. Tủ giường ngăn
nắp, giấy tờ đâu vào đấy, tụi nó đành kéo nhau về, còn nói với cha tôi: “Thật là một thanh niên có thứ
tự”. Không có chứng cớ, họ không bắt cha tôi. Nhờ vậy một số các chú các bác làm ở các cơ quan nhà
nước Pháp không bị bắt. Những bác bị bắt đều bị đày ra Côn Đảo lãnh án tù từ 10 năm đến 20 năm.
Tôi còn nhớ khi tôi học ở trường Đồng Khánh năm 1931, trong mùa hè niên học ấy bác Tám Vận được
thả về có đến thăm cha mẹ tôi và khi thấy tôi đã lớn, bác mừng rỡ cười nói om sòm, chỉ tôi và nói:
- Cái con nhỏ này hồi tụi tao tụ tập tại nhà ba mày thì mày mới có sáu, bảy tháng tuổi. Nếu không vì
mày, không thương cha mày là con một và mày là đứa cháu nội của dòng họ Lê thì tụi tao sau những
trận tra tấn xé thịt nát da đã khai cha mày rồi!
Thế là cha tôi khỏi bị tù đày nhưng điều này khiến cha tôi không khỏi áy náy trong lòng và lúc nào
cũng nghĩ là mình mang cái tình che chở của bao nhiêu người đã hy sinh, kẻ bị án tử hình như bác Phan
Thành Tài, bác Thái Phiên và còn bao nhiêu người bị đày ra Côn Đảo. Khi phong trào này êm dịu bớt,
mẹ tôi mới đưa tôi về Đà Nẵng sống với cha tôi.
Sống trong một gia đình như vậy làm sao tôi không chịu những ảnh hưởng của các bậc cha chú và
lẽ dĩ nhiên tôi lớn lên trong một bầu không khí có nhiều gương tốt đẹp, đáng noi theo. Tiếc vì tôi là
con gái mà ở vào xã hội ấy, xã hội bị đô hộ, bao nhiêu lớp người đã hy sinh, bao nhiêu đảng phái bị
tan rã, tôi cứ thường nghe các bậc cha chú than thở: “Các bác, các chú còn không làm được việc gì!
Các cháu là gái thôi thì cứ ráng lo học hành, học công dung ngôn hạnh. Ngay như các bác, các chú và
cả cha con phải tìm kế sanh nhai, phải đi làm công chức cho tụi Pháp. Các con của bác Phan Thành
Tài còn phải để cho bọn Tây giúp đỡ cho đi học”. Lúc ấy tôi nghĩ: Lớp người này làm không được thì
lớp người sau sẽ tiếp tục làm, miễn là tinh thần yêu nước, tinh thần bất khuất của Trần Hưng Đạo, Lê
Lợi, Hai Bà Trưng, Bà Triệu, vẫn còn sống mãi trong đầu óc người dân Việt.
Còn bác Thành Tài khi bị kêu án tử hình thì người con trai lớn là anh Phan Bá Lân đang học ở
trường tiểu học Đà Nẵng hay Hội An gì đó. Mật thám can thiệp không cho anh học, buộc nhà trường
phải đuổi anh. Tôi cũng nghe các người làm ở Tòa Khâm sứ Huế kể lại, lúc ấy anh Phan Bá Lân tìm
gặp ông Khâm sứ và giận dữ nói: “On a tué mon père, et on a fermé l’école à moi!” (Người ta đã bắn
cha tôi, người ta còn đóng cửa trường với tôi!). Thấy thái độ phẫn nộ của anh Phan Bá Lân lúc ấy,
viên Khâm sứ tên là Chatel - nếu tôi nhớ không lầm - đã cho anh Phan Bá Lân học lại và cũng từ đó
giúp đỡ anh học cho đến thành tài. Có người còn nói anh Lân là con nuôi của Chatel. Việc ấy tôi không
biết có đúng không? Nhưng theo tôi hiểu thì anh Lân nhân cơ hội này học hành thành tài và cả đàn em
