nhau. Toàn bộ gây cho tôi cảm giác, nơi nhân sự lãnh đạo, một sự kết hợp
chặt chẽ mà tôi thường khi mong muốn và ngưỡng mộ.
Nhưng tôi cũng thấy ngột ngạt với nó. Bởi cưỡng lại guồng máy Anh
khi nó bắt đầu vận động để áp đặt một điều gì đó quả là một thử thách
nghiệt ngã. Trừ phi bản thân đã qua kinh nghiệm, người ta không thể tưởng
tượng được sự tập trung của những nỗ lực, sự đa dạng của những phương
pháp, sự nhấn mạnh, khi ân cần, khi giục giã, khi đe dọa, mà người Anh có
thể tỏ rõ để đạt được sự mãn nguyện.
Trước tiên là những ám chỉ về đủ mọi điều, nhưng gây ấn tượng bởi sự
ăn khớp, khiến chúng tôi cảnh giác và chuẩn bị một cách có phương pháp.
Bất chợt trong một cuộc trao đổi theo nghi thức, nhân vật có thẩm quyền
đưa ra yêu cầu hoặc yêu sách của Anh. Nếu chúng tôi không chấp nhận
bước vào những con đường đã đề nghị – và tôi phải nói rằng điều này
thường xảy ra – thì “áp lực” bắt đầu. Quanh chúng tôi, tất cả mọi người đều
vào cuộc, bằng mọi cách, ở mọi tầng lớp. Có những cuộc trao đổi chính
thức hoặc bán chính thức trong đó nhiều cấp bực khác nhau vẫn viện dẫn,
tùy theo cơ hội, tới tình bạn, lợi ích, sự sợ sệt. Có hành động của báo chí,
khôn khéo dành riêng cho đối tượng tranh chấp, nhưng lại tạo ra, với những
gì liên quan tới chúng tôi, một bầu không khí trách cứ và buồn bã. Có thái
độ của những người trong quan hệ riêng tư với chúng tôi và được thừa nhận
theo bản năng, vẫn cố gắng thuyết phục chúng tôi. Nơi nào cũng có, toàn
bộ và cùng lúc, những lời cảnh cáo, những lời phàn nàn, những hứa hẹn và
những sự giận dữ.
Những người bạn Anh của chúng tôi đã được tiếp tay trong việc đó
bởi xu hướng tự nhiên của người Pháp là nhượng bộ người nước ngoài và
chia rẽ với nhau. Ở phía chúng tôi trong số những người xa gần có bổn
phận phải lo chuyện đối ngoại, thông thường nhất chuyện nhượng bộ là
một thói quen, nếu không nói là nguyên tắc. Với nhiều người, vì mãi sống
trong một chế độ không có gì vững chắc, điều gần như cố nhiên là nước
Pháp không bao giờ nói: “Không!” Do đó mà trong những lúc chống lại
những yêu sách của người Anh, tôi thấy ngay cả quanh mình ai cũng bộc lộ
sự kinh ngạc, sự khó chịu, sự lo lắng. Tôi nghe tiếng thì thầm trong hậu
