cách mạng, trong khi Mỹ vẫn giữ khoảng cách với châu Âu, trong khi Anh
lại đối xử mềm mỏng với Berlin để có lúc Paris cần tới Anh; trong khi các
nhà nước mới thành lập vẫn còn yếu và phân tán – thì cái trọng trách kiềm
chế đế quốc Đức đặt nặng lên đôi vai của một mình nước Pháp. Thật ra
Pháp đã cố gắng, nhưng không liên tục. Vì thế mà chính sách của Pháp ban
đầu là kiềm chế Đức dưới sự chỉ đạo của Poincarés
, sau đó lại tìm cách
hòa giải theo khởi xướng của Briand
, và cuối cùng là tìm chỗ trú thân
trong Hội Quốc Liên. Nhưng mối đe dọa từ nước Đức mỗi lúc một lớn hơn.
Hitler đang tiến gần đến quyền lực.
Vào thời kỳ đó, tôi được bổ nhiệm làm Tổng Thư ký Bộ Quốc phòng,
cơ quan thường trực dưới sự chỉ đạo của Thủ tướng có nhiệm vụ chuẩn bị
cho quốc gia và dân tộc bước vào cuộc chiến. Từ năm 1932 tới năm 1937,
dưới sự quản lý của 14 chính phủ, tôi đã tham gia, ở góc độ hoạch định
nghiên cứu, vào mọi hoạt động chính trị, kỹ thuật và hành chính liên quan
tới việc phòng thủ đất nước. Cụ thể, tôi phải làm quen với các kế hoạch về
an ninh và hạn chế vũ trang mà André Tardieu
và Paul-Boncour
trình bày tại Genève; cung cấp cho nội các của Doumergue
thông tin cần thiết để họ ra quyết định lựa chọn đường lối khác sau khi
Quốc trưởng
lên nắm quyền; miệt mài dệt tấm vải nàng Penelope
một dự thảo luật tổ chức đất nước trong thời chiến; và nghiên cứu các biện
pháp liên quan đến việc tổng động viên các cơ quan dân chính, các lĩnh vực
ngành nghề, các cơ quan dịch vụ công. Những công việc mà tôi phải làm,
những hội thảo mà tôi có mặt, những cuộc tiếp xúc mà tôi phải thực hiện –
tất cả đã cho tôi thấy nguồn lực vô bờ của tổ quốc, nhưng tôi cũng thấy cả
sự yếu kém của nhà nước.
Bởi lẽ, chính quyền tràn ngập những mâu thuẫn. Dĩ nhiên, không phải
vì những con người trong chính quyền đó thiếu trí tuệ hay không có lòng
yêu nước. Trái lại, tôi đã thấy những con người có tài, đôi khi là những tài
năng lớn, đứng đầu các bộ. Nhưng trò chơi của chế độ đã hủy hoại họ và
khiến họ trở nên tê liệt. Là một chứng nhân thầm lặng nhưng nhiệt tình
trước sân khấu chính trị, tôi thấy có một kịch bản được lặp đi lặp lại liên
