ngữ tiếng Anh để giải thích rõ ràng ý tưởng của mình. Cuộc họp
thượng đỉnh kế tiếp được tổ chức vào năm sau, 1977, ở Kuala
Lumpur. Một lần nữa tôi lại thấy ông không được thoải mái, vì
thế mãi 10 năm sau mới tổ chức một cuộc họp nữa ở Manila. Khi
đến lượt Singapore chủ trì cuộc họp thượng đỉnh vào năm 1992
thì tôi không còn là Thủ tướng nữa và không tham dự.
Chúng tôi không thành công trong việc giảm thuế quan,
nhưng các cuộc họp thường xuyên và định kỳ đã tạo cho mối
quan hệ cá nhân và công việc giữa các bộ trưởng và quan chức
Asean trở nên dễ dàng hơn. Điều này đã giúp họ giải quyết các
vấn đề song phương một cách không chính thức trước khi
chúng trở thành đề tài để thảo luận với một thành viên thứ ba.
Các quan chức và bộ trưởng đã phát triển một lối làm việc là
những tranh chấp nếu không giải quyết được thì giữ im lặng và
có thái độ hợp tác nhiều hơn để nắm được vấn đề. Họ chơi gôn
vào các buổi họp. Giữa các cú đánh gôn, họ sẽ đưa ra ý kiến và
những đề nghị để thăm dò, để nếu chúng bị bác bỏ thì cũng ít
gây tranh cãi hơn so với ở cuộc họp chính thức. Họ cũng tổ chức
phần hát xướng sau bữa ăn tối, bắt buộc mỗi bộ trưởng phải hát
một trong những bài ca ngắn phổ biến ở nước ông ta. Các bộ
trưởng Singapore không tự nhiên và lúng túng. Ở nhà, họ
không làm như thế. Các bộ trưởng Philippines, Thái Lan và
Indonesia đều rất tự nhiên, vì hát ca là một phần cần thiết cho
hoạt động vận động bầu cử của họ. Đối với các nhà ngoại giao
phương Tây, những hoạt động như thế có vẻ là ngớ ngẩn. Thực
tế chúng đã phá bỏ tảng băng ngăn cách giữa những con người
mặc dù là láng giềng gần gũi về địa lý song lại là những người xa
lạ đối với nhau vì họ đã bị tách biệt trên một thế kỷ bởi tầm ảnh
hưởng thực dân khác nhau. Thông qua các cuộc hội đàm và hội
nghị thường xuyên này, nơi mà công việc và sự tiêu khiển đều
