động cơ thúc đẩy và năng suất. Đấy là một chương trình đầy ắp;
buổi sáng thảo luận với một nhóm, một bữa trưa làm việc với
nhóm khác, một cuộc hội thảo buổi chiều, những bữa ăn tối
giao lưu với các học giả nổi tiếng. Tại buổi đấu bóng đá giao lưu
thường niên giữa đội Harvard và đội Yale, tôi có dịp cảm nhận
được sức sống mãnh liệt của thanh niên Mỹ trong tiếng reo hò
cổ vũ cùng với những lớp sóng tay vẫy chào. Hiệu quả của sự
thu xếp, bố trí ở đây thật là ấn tượng. Một sinh viên tốt nghiệp
thường xuyên gắn bó với tôi, thu thập tài liệu, hay thu xếp
những cuộc gặp ngoài chương trình mà tôi cần. Cơ quan mật vụ
gây ra không ít những gián đoạn trong sinh hoạt bình thường ở
tòa nhà Eliot vì họ bố trí trung tâm hoạt động của mình trong
hội trường dành cho sinh viên các năm trên để đảm bảo an toàn
cho tôi 24/24 giờ. Tôi ăn cơm trong phòng lớn, cùng với sinh
viên, nghiên cứu sinh và thầy hiệu trưởng Alan Heimert. Tôi
ngạc nhiên trước quan hệ thoải mái không quan cách giữa thầy
và trò. Sinh viên thì cực kỳ thông minh; một thầy giáo thú nhận
rằng tranh luận với một số sinh viên có thể làm mình khá mất
bình tĩnh.
Các cán bộ giảng dạy ở đại học Cambridge bang
Massachusetts khác với đồng nghiệp của họ ở đại học
Cambridge bên Anh. Cán bộ giảng dạy ở Anh trong các thập kỷ
40–50–60 cảm thấy sung sướng khi ở trong tháp ngà, tách biệt
với không khí náo nhiệt, ồn ào của London và Westminster.
Ngược lại, các giáo sư Hoa Kỳ nâng cao tầm vóc của mình bằng
cách giao kết với chính phủ. Thời chính phủ Kennedy, nhiều
giáo sư thường qua lại như con thoi giữa các thành phố Boston –
New York – Washington. Sở trường của cán bộ giảng dạy Anh
quốc thời bấy giờ là nghiên cứu nghiêm ngặt quá khứ, chứ
không phải hiện tại và tương lai, cả hai thời buộc họ phải phỏng
