chữ nghĩa rất cẩn thận. Hai hôm sau, vào ngày 16/1/1979, lực
lượng Trung Quốc đã tấn công Bắc Việt Nam qua biên giới.
Trung Quốc tuyên bố rằng các mục tiêu của hoạt động quân
sự này được hạn chế, và kêu gọi Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc
có các biện pháp tức thời và hữu hiệu để ngăn chặn sự xâm lược
vũ trang của Việt Nam đối với Campuchia và chấm dứt việc Việt
Nam chiếm đóng Campuchia. Cuộc hành quân kéo dài một
tháng. Họ bị tổn thất nặng nề, nhưng đã chỉ cho Việt Nam thấy
rằng họ có thể tiến sâu vào Việt Nam với bất cứ giá nào, phá hủy
các khu thị tứ và làng mạc trên đường tiến công, và rút lui, như
họ đã làm ngày 16/3/1979.
Trong thời gian Trung Quốc xâm lược Việt Nam, Đặng tuyên
bố công khai rằng Trung Quốc đã sẵn sàng cho một cuộc chiến
tranh có thể xảy ra với Liên Xô, và bài học cho Việt Nam cũng là
bài học cho Liên Xô. Liên Xô không tấn công Trung Quốc. Báo
chí phương Tây viết rằng hành động trừng phạt của Trung Quốc
là một thất bại. Tôi cho rằng nó đã làm thay đổi lịch sử của Đông
Á. Liên Xô không muốn sa lầy trong một cuộc chiến tranh lâu
dài tại một góc trời xa xôi ở châu Á. Họ có thể hành động nhanh
và dứt khoát chống lại Trung Quốc, nhưng người Trung Hoa đã
ngăn họ làm điều này bằng cách tuyên bố rằng hành động quân
sự của mình là một hành động “trừng phạt”, chứ không có ý
định chiếm Việt Nam. Như Đặng đã tiên đoán, Liên Xô đang
chịu gánh nặng hỗ trợ Việt Nam và họ đã làm việc đó thêm 11
năm nữa, cho tới 1991, khi Liên Xô tan rã.
Trong chuyến thăm Trung Quốc lần thứ hai của tôi, vào
tháng 11/1980, tôi nhận thấy nhiều thay đổi. Những người vốn
lên như diều gặp gió trong thời Cách mạng Văn hóa nay đã bị
lặng lẽ cho ra rìa và đã hết cảnh phô trương thái độ nhiệt tình,
hăng hái của họ. Thái độ ân cần niềm nở muôn thuở của viên
