tiếng Hoa và tiếng Malay là chủ yếu. Kiểu chơi chính trị sang
trọng trong những đại sảnh chỉ còn là chuyện trong quá khứ.
Qua cuộc vận động này, tôi thu được một kinh nghiệm quý
báu. Tanjong Pagar là khu bến cảng, nơi của những công nhân
cảng, những phu kéo xe, các chủ tiệm và những ổ hút thuốc
phiện. Tối đến, những nơi như khu cư xá cho công nhân ăn
lương công nhật người Malay trên phố Reclamation, với những
căn nhà gỗ không có hệ thống cống rãnh. Mùi xú uế nồng nặc
khiến tôi phát gớm mỗi khi tới đấy. Nhưng chính tại đó, các thủ
lĩnh đã duy trì được một mạng lưới nối kết người Malay thành
một cộng đồng chặt chẽ. Tôi được giới thiệu với những thủ lĩnh
UMNO địa phương và hầu như lập tức họ cho tôi gặp những
nhân vật chủ yếu trong số vài trăm gia đình sống tại đó. Họ hứa
sẽ dồn phiếu cho tôi.
Một khung cảnh bẩn thỉu và mục nát nữa là ở đường Narcis
với những dãy cửa tiệm tồi tàn lụp xụp và cả những con đường
dẫn về khu ấy ở phía mà ngày nay là Thương xá Tanjong Pagar.
Những khu ấy không được tu sửa gì nhiều năm rồi, các cống
rãnh bị nghẹt vì rác của những người bán rong bỏ lại nên lúc
nào cũng bốc lên mùi thức ăn thối rữa. Những con chuột to
tướng thản nhiên ra vào trong những đường cống ấy chẳng sợ gì
ai. Tôi lại thấy lợm giọng, về đến nhà, chỉ rửa tay thôi coi bộ
cũng chưa ổn. Trước khi ngồi vào bàn ăn, tôi phải tắm và thay
tất cả quần áo.
Đề tài lớn duy nhất kích động được người Hoa là chuyện nền
văn hóa Trung Quốc và nhu cầu phải giữ gìn các truyền thống
thông qua các trường dạy tiếng Hoa. Đó không phải là một vấn
đề vô sản, mà chỉ là lòng tự hào nước lớn đơn giản và rõ rệt.
Nhưng các chuyên viên kích động hiểu đó là cái lôi cuốn đám
đông và đánh trúng tình cảm sâu xa của người Hoa và họ đã tận
