cái nguyên lí của quý vị sẽ sụp đổ. Quý vị nghĩ sao? Có thể có
trường hợp đó được không?
Quý vị cười! Quý vị cứ cười đi, nhưng xin trả lời tôi đã: ta có đếm
được chính xác những tư lợi của con người không? Có cái nào không
có trong bảng phân loại của quý vị và có cái nào không thể phân loại
được không? Bởi, theo tôi biết, quý vị đã thiết lập cái bảng tư lợi con
người đó theo những con số trung bình của thống kê và những định
thức kinh tế - khoa học. Vậy tư lợi con người theo quý vị gồm có phú
quý, tài sản, bình yên, tự do, vân vân và vân vân. Và nếu kẻ nào
không giấu giếm, và cố tính bài xích cái bảng phân loại đó, quý vị và
cả tôi nữa sẽ coi kẻ đó là một thằng điên, một kẻ ngu dân chủ nghĩa,
phải không? Có đúng thế không đã? Nhưng có một điều là: làm thế
nào mà các nhà thống kê, các bậc hiền triết và các vị nhân ái đó lại
luôn luôn gạt một thức tư lợi đặc biệt ra ngoài cái bảng tính những
tư lợi của con người? Thậm chí họ cũng chẳng muốn tính đến nó
trong dạng thức mà lẽ ra phải tính đến, mà điều này có tính chất
quyết định đến kết quả tính toán. Cũng chẳng phải là một việc khó
khăn gì, thì tại sao không làm cho hết cái bảng đó đi, tại sao không
cho cái yếu tố đó vào?… Nhưng điều nguy hại là yếu tố tư lợi sáng
suốt ấy không thể có chỗ trong một bảng phân loại nào và không thể
ghi được vào một bảng nào hết. Chẳng hạn, tôi có một ông bạn… A,
mà tôi nhớ rồi, quý vị cũng biết ông ta mà! Có ai mà không biết ông
ta cơ chứ!
Khi sắp sửa hành động, ông bạn đó bắt đầu cắt nghĩa cho ta rất rõ
bằng những câu nói đẹp đẽ và vĩ đại, rằng ông ta phải hành động ra
sao để phù hợp với lí trí, với chân lí. Hơn thế nữa: ông ta sẽ thảo
luận ra một cách xúc động say sưa những tư lợi thực sự và bình
thường của nhân loại; ông ta sẽ chế nhạo sự mù quáng của những kẻ
ngu si không hiểu gì về những quyền lợi thực của mình, cũng chẳng
biết gì đến cái giá trị thực sự của phẩm hạnh. Nhưng chỉ mười lăm
phút sau, chẳng vì một nguyên cớ đột xuất bên ngoài nào, mà chỉ do
một động cơ nào đó bên trong mạnh hơn cả mọi tính toán và quyền
