lợi, ông ta sẽ làm một việc lố bịch, bậy bạ nào đó, và thế là ông ta
hành động chống hẳn lại những quy tắc mà ông đã viện dẫn ra,
chống lại cả lí trí, cả tư lợi, chống lại tất cả… Nhưng tôi báo trước
cho quý vị biết rằng ông bạn tôi là một nhân vật tập thể và vì vậy rất
khó mà quy trách ông ta một mình được. Chính đó là cái điều tôi
muốn nói tới, thưa quý vị! Thật vậy, chẳng lẽ đối với ta lại không có
một cái gì đáng quý hơn cả những quyền lợi lớn lao nhất hay sao?
Nói khác đi (để khỏi phá vỡ lôgích): chẳng lẽ đối với ta lại không có
một cái lợi nào (cái người ta đã bỏ sang một bên, cái mà ta vừa mới
nói tới) quan trọng hơn và có lợi hơn tất cả cái lợi khác, một cái lợi
mà con người nếu cần sẽ sẵn sàng hành động chống lại mọi quy tắc,
nghĩa là chống lại lí trí, hi sinh danh dự, yên ổn, hạnh phúc, nói tóm
lại tất cả những gì đẹp đẽ và có lợi của mình đi, không gì khác hơn là
chỉ để với tới cái mối lợi cơ bản nhất, có lợi nhất, và đối với anh ta là
quý giá nhất hay sao?…
- Có chứ - quý vị sẽ ngắt lời - nhưng cũng vẫn là tư lợi như
thường!…
Nhưng xin mạn phép quý vị cho tôi giảng nghĩa thêm; vấn đề ở
đây không phải là trò chơi chữ mà là ở chỗ, cái tư lợi này sở dĩ tuyệt
vời chính là vì nó phá hủytất cả những bảng phân loại của ta và đảo
lộn tất cả những hệ thống do những người yêu nhân loại vì hạnh
phúc của con người đã dựng nên. Tóm lại, nó gây trở ngại cho mọi
thứ. Nhưng trước khi chỉ đích danh cái tư lợi đó cho quý vị thấy, tôi
muốn tự buộc cá nhân tôi vào đó, và vì thế tôi mạnh dạn quả quyết
rằng tất cả những hệ thống đẹp đẽ ấy, tất cả những lí thuyết giải
nghĩa cho nhân loại biết đâu là những tư lợi bình thường của mình,
để nhân loại lập tức trở thành có lòng nhân ái và cao thượng trong
lúc đạt tới những tư lợi đó - tôi xin tuyên bố rằng tất cả những cái đó
chỉ là vấn đề lôgích học. Vâng, lôgích học đơn thuần! Vì một khi
công nhận sự cải tạo con người có thể đạt được bằng cách làm cho
hắn biết những tư lợi đích thực của hắn, theo tôi, giống như công
nhận với Buckle
rằng văn minh làm cho con người dịu dàng đi, và
