man rợ, rằng thế kỉ chúng ta cũng hãy còn man rợ, bởi vì (cũng nói
một cách tương đối) người ta cũng vẫn đâm kim vào thịt người, rằng
con người, mặc dù đã học nhìn biết sự vật một cách rõ ràng hơn, hắn
vẫn còn lâu mới học được cách hành động theo những quy tắc lí trí và
khoa học. Nhưng dù sao quý vị vẫn hoàn toàn tin tưởng rằng hắn sẽ
quen với những quy tắc đó chừng nào hắn đã hoàn toàn lìa bỏ được
vài khuynh hướng xấu của hắn, và chừng nào lẽ phải và khoa học đã
hoàn toàn cải huấn được bản tính con người và lái nó vào một con
đường bình thường. Quý vị sẽ tin chắc rằng chừng đó con người sẽ
thôi tự nguyện lầm lẫn và bất giác không còn muốn tách rời ý chí với
những ý thích bình thường của hắn nữa.
Hơn thế nữa: quý vị sẽ bảo, chừng đó khoa học sẽ dạy cho con
người biết (nhưng theo ý tôi đây là một xa xỉ phẩm vô ích) rằng hắn
chưa bao giờ có ý chí hay những tính khí bất thường hết, và tựu
trung hắn chỉ là một cái phím dương cầm, một cái pédale đại phong
cầm; bởi vì thế bất cứ cái gì hắn làm không phải là do hắn muốn vậy,
mà là phù hợp với những quy luật tự nhiên. Cho nên chỉ cần khám
phá ra những quy luật đó là con người sẽ không còn trách nhiệm gì
về hành vi của hắn, và rồi cuộc đời đối với hắn sẽ vô cùng dễ chịu.
Tất cả những hành vi nhân loại cố nhiên sẽ có thể căn cứ vào toán
học mà tính ra và xếp vào bảng, như những bảng logarít tính đến
108.000, rồi ghi vào mục lục; hoặc, tốt hơn nữa, ta sẽ cho in những
cuốn sách thật dày bự, đại loại như những từ điển bách khoa của ta,
trong đó cái gì cũng đã được tính toán và đoán trước rõ ràng đến nỗi
trên thế giới này sẽ chẳng thể còn phiêu lưu, chẳng còn đến cả hành
động gì hết.
Và rồi - vẫn theo lời quý vị - những tương quan kinh tế mới cũng
sẽ được thiết lập theo một chính xác toán học, để rồi mọi vấn đề sẽ
biến mất ngay lập tức, bởi lẽ giản dị là ta đã tìm ra mọi giải đáp rồi.
Và rồi ta sẽ dựng một lâu đài pha lê. Rồi ra sẽ thấy Chim Lửa, và
rồi… Tất nhiên đâu có bảo đảm (bây giờ là tôi nói) rằng cuộc đời sẽ
không buồn chán kinh khủng (thật vậy, còn biết làm gì nếu cái gì
